Lompat ke konten Lompat ke sidebar Lompat ke footer

Lontar Anggastya Prana

TEKS
1b. Ong Awighnam Astu. Anggastya, Praṇa. Iki katuturan Sang Rĕśa Bhagawan Anggastya, Praṇa, maduwe putra kakalih, lanang, istri putran ida, ne luwuran lanang mawasṭa Sang Śuridraṣa, ne ahalitan istri mapĕsengan Śri Satya Kṛti. Ida Bhagawan Anggastya, Praṇa, sampun polih panugrahān saking tapa, bratha, maraga Rĕśi Boda, mĕngrĕgĕpang Ungkārāsara punika putrane lanang, istri umatur, ature sang kalih, inggih paduka Sang Rĕśi, tabe pukulun umatur, tan katibĕng tulah garik, rāja- panulah Hyang Suksma. Sumawur Bhagawan Anggastya Praṇa, duh anak ingsun sira kalih, napi pamilakun cĕning ring bawa. Inggih yan wĕnang paduka lugra ring titiang, titiang nunasang

TERJEMAHAN
1b. Ya Tuhan semoga terhindar dari segala macam halangan. Anggastya Prāṇa. Inilah cerita tentang Bhagawān Anggastya Prāṇa yang mempunyai dua orang anak. Anak-anak beliau adalah sepasang laki-laki dan perempuan. Anak yang sulung laki-laki bernama Sang Śuridraṣa, sedangkan yang bungsu perempuan bernama Śrī Satya Kṛti. Bhagawān Anggastya Prāṇa telah memperoleh anugerah melalui pelaksanaan tapa brata, beliau menjadi pendeta penganut paham Sogata yang memusatkan pada Ungkārākṣara. Lalu kedua anak beliau bertanya. Seperti ini pertanyaannya: “Wahai Rĕsi junjungan hamba, kami berdua mohon ampun supaya terhindar dari kutukan Hyang Wairocana”. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Oh putra putriku kalian berdua, apakah yang kalian lakukan di alam ini?” “Bila ayahanda memberikan kami berdua ijin, hamba ingin menanyakan

TEKS
2a. satingkahe dados janma, sampunapi wite ring kuna. Sumawur Rĕśa Anggastya Praṇa, sampuniki cĕning kawite sampun. Cĕning maraga Śang Hyang Śiwatma, duk sang bapa mwang sang ibu sami bajang cĕning ngalih tongos, sang bapa mwang sang ibu, pada ngalih manah kasmaran smaran I bapane māran Sang Smarajaya, smaran I memene māran Smararatih, cĕning māran Sang Smarasunya. Sami kasusupin manah sang bapa, manah sang ibu kasusupin, dadi matĕkarṣa pada karṣa, ḍa matĕmu dĕmĕn pada dĕmĕn, masalin aranya, sang bapa Smara Lulutan, sang ibu Smara Toneng Mana, cĕning Smara Sih ñusup ring sang bapa mwah ring sang ibu, kraṇa matĕmu pada sukha, cĕning dadi Śang Hyang Hunyatma. Duk matĕmu sanggama sang ibu ring sang bapa cening Sang Kāma Molah

TERJEMAHAN
2a. proses penciptaan manusia. Bagaimanakah asal-usulnya dari masa lampau?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Anakku beginilah asal-usulnya. Ananda berwujud Sang Hyang Śiwātma. Ketika ayah dan ibu masih muda ananda mencari tempat, sedangkan ayah dan ibu masing-masing mencari cinta kasih. Cinta kasih dalam sosok ayah disebut Smara Jaya, cinta kasih dalam sosok ibu disebut Smara Ratih, cinta kasih dalam diri ananda disebut Smara Śūnya. Semuanya dirasuki oleh manah (hati, perasaan), manah ayah dirasuki demikian pulah manah ibu. Selanjutnya ayah dan ibu bersatu dalam cinta, bersatu dalam kesenangan. Sehingga Smara pun berganti nama, dalam diri ayah disebut Smara Lulutan, dalam diri ibu disebut Smara Toneng Māna, dalam diri ananda disebut Smara Sih. Lalu menyusup dalam diri ayah dan ibu, karena perpaduan tersebut dilandasi suka sama suka, ananda lalu disebut Sang Hyang Hunyātma. Ketika ayah dan ibu berhubungan badan, ananda disebut Sang Kāma Molah

TEKS
2b. aranya, ñusup ring kamen sang ibu mwah ring kaman i bapane, anging kama eka silurang dumun. Ida Bhagawan duwi sarĕng ibu patni musti ñilurang, mula kamane angĕringin sang lanang. Kamane putih ring sang wadon, keto kawite bawa ada janma dadua, luh tĕken muani katurunang, mwasta Cilik Modhang Suksma, Cilik Modhang Suksma, pada tĕn harĕp sang kakung lawan sang wadon, irika kasilurang kamane bhagawan tuwi sarĕng ibu patni, musti ñilurang kamane putih ring sang lanang, kama ne bang ring sang wadon, harĕp pada harĕp makarṣa sang lanang. Kama ne bang ring sang wadon, ditu sang atma ngalih tongos, wawu karṣa pada karṣa, sang tma di tĕngah karṣane magĕnah, wawu lidhat pada lidhat, sang atma di tĕngah lidhate magĕnah. Wawu

TERJEMAHAN
2b. namanya, yang merasuki kāma ibu dan ayah. Namun kāma tersebut ditukar terlebih dahulu. Ida Bhagawān serta Ibu Patnī harus menukarnya, awal mulanya kāma bang pada laki-laki, kāma putih pada peremupuan. Demikianlah asal-usulnya di dunia ada sepasang manusia, laki-laki dan perempuan yang diturunkan bernama Cilik Modhang Sūkṣma. Namun antara laki-laki dan perempuan tersebut sama-sama tidak berhasrat. Saat itu kembali ditukar kāma Ida Bhagawān dan Ibu Patnī. Kāma putih pada laki-laki, kāma bang pada perempuan, lalu keduanya saling mengharapkan. Si laki-laki tertarik pada kāma bang dalam diri si perempuan. Saat itulah ātma mencari tempat, baru bersatu dalam cinta. Ātma berada di tengah- tengah cinta tersebut, baru antara lidhat dengan lidhat, ātma berada di tengah-tengah lidhat. Barulah –

TEKS
3a. sabda pada sabda, sang tma di tĕngah sabdane magĕnah, wawu matĕmu rasa pada rasa, sang atmane di tĕngah liḍahe magĕnah, matĕmu bayu pada bayu. Sang atma di tĕngah rasane magĕnah. Di ngantiang pĕsu kamane. Sang atma sang Kama Molah aranya. Di pĕsun kaman i bapane, Sang Kama Dṛṣṭa aranya, di pĕsun kaman sang ibune, Sang Kama Dṛsti arane, di awor kamane, Sang Ajur Mula ngarane. Sampun maduk kama ne putih ring kama ne bang. Sang Babu Rumakĕt arane, ratih sang hyang Nilakanta umastu. Maliyakĕntĕk ikang kama kadi taluh, sang hyang Intiga Jati aranya, rawuh watĕk dewatane sami, malih rawuh sang hyang śĕlĕng sang hyang Malĕng, kapastu antuk sang hyang Suka Mantara Wiśeśa, dadi kama makakalih, kama putih mwah kama bang, māran Kama

TERJEMAHAN
3a. suara dengan suara, ātma berada di tengah-tengah suara. Baru rasa bertemu rasa, ātma berada di tengah-tengah lidah. Udara bertemu udara. Ātma berada di tengah-tengah rasa. Saat kāma akan menetes disebut Sang Kāma Molah. Saat kāma sang ayah menetes disebut Sang Kāma Dṛṣṭa; saat kāma sang ibu menetes disebut Sang Kāma Dṛṣṭi. Saat kedua kāma bercampur namanya Sang Ajur Mūla. Setelah kāma putih menyatu dengan kāma bang disebut Sang Babu Rumakĕt. Kemudian diberikan berkat oleh Dewa Śiwa. Kāma tersebut mengental hingga seperti telor kemudian disebut Sang Hyang Intiga Jāti. Datanglah para dewatā, lalu datanglah Sang Hyang Śĕlĕng Sang Hyang Malĕng, dikutuklah oleh Sang Hyang Suka Mantara Wiśeṣa menjadi kāma keduanya, yaitu kāma putih dan kāma bang, lalu disebut Kāma

TEKS
3b. Jaya Kama Ratih katonggalang dadi abĕsik, masuk ring sang hyang Antiga Jati, dadi bayu pramana, mwah dadi rasa bayu, dadi atma panunggun hurip, sang hyang Sĕlĕng mĕtu saking sĕlĕngang hatin i bapane dadi atma, ngaran I Witatukup ing jiwa, maraga hongkara sumungsang, sang hyang Mĕlĕng, mĕtu saking tĕlĕng ing hatin sang ibu, dadi atma māran I Kirit Marga, maraga hongkara ngadĕg, hongkara sumungsang, ika kadi hongkara rwabineda, ika dadi marga pati mwang marga hurip. Ika dadi pṛtiwi mwah hakasa, ika ngawe pata ngawe huripa, ngawe hatangi ngawe haturu. Sang hyang Atma rere I Witatukup ing Jiwa mwah I Kirit Marga, maraga bayu pramana, dadi abĕsik ring sang hyang Intiga Jati. Malih matur Śang Śuradrata mwang Sang Satya

TERJEMAHAN
3b. Jaya Kāma Ratih disatukan, merasuki Sang Hyang Antiga Jāti, menjadi bāyu pramāṇa, menjadi rasa bāyu, menjadi roh penjaga kehidupan. Sang Hyang Sĕlĕng keluar dari sĕlĕngang hati sang ayah menjadi jiwa yang disebut I Witatukup ing Jiwa, berwujud Ongkāra Sungsang. Sang Hyang Mĕlĕng keluar dari pusat hati sang ibu, menjadi jiwa yang disebut I Kirit Mārga, berwujud Ongkāra Ngadĕg. Ongkāra Sungsang dan Ongkāra Ngadĕg tersebut seperti Ongkāra Rwa Bhineda, itulah yang menjadi jalan untuk kematian dan kehidupan. Menjadi bumi dan langit. Penyebab kematian dan kehidupan. Penyebab terjaga dan tertidur. Sang Hyang Ātma ada dua yaitu I Witatukup ing Jiwa serta I Kirit Mārga, berwujud bāyu pramāṇa, menyatu dengan Sang Hyang Antiga Jāti. Sang Śuradrata serta Sang Satya Kṛti kembali bertanya:

TEKS
4a. Kṛti, inggih pukulun pāduka, ri sāmpun ne nunggalang Sang Kama Jaya Sang Kama Ratih, ring Sang Intigā Jati, sāmpunapi malih dados ipun, sumawur Sang Prĕśi Anggastya, Praṇa, sāmpuniki cĕning, malih disāmpune abĕsik, Sang Hyang Śĕlĕng Sang Hyang Mĕlĕng, dadi Kama Jaya Kama Ratih, ñusup ring Antiga Jati, rawuh Sang Hyang Marcaya, Sang Hyang Taya, Sang Hyang Alĕngis, Sang Hyang Ranga Wangi, miwah Sang Hyang Murti ning Luwih, miwah watĕk Nawasangane, Sapta Rĕśi, Pañca Rĕśi, Sang Hyang Tiga Wisesa, kareka Hyang Mānuśa, Sang Hyang Intiga Jati. Pada mareka mānuśa, mawaṣṭa sang Prĕtima Jati. Irika watĕk dewatane

TERJEMAHAN
4a. Kṛti: “Baiklah yang mulia, setelah menyatukan Sang Kāma Jaya dan Sang Kāma Ratih pada Sang Antiga Jāti, seperti apakah perwujudannya?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: Begini putraku, setelah menyatunya Sang Hyang Śĕlĕng Sang Hyang Mĕlĕng, menjadi Kāma Jaya Kāma Ratih, menyusup pada Antiga Jāti, datanglah Sang Hyang Marcaya, Sang Hyang Taya, Sang Hyang Alĕngis, Sang Hyang Ranga Wangi, dan Sang Hyang Mūrti ning Luwih, serta golongan Nawasangane, Sapta Rĕṣi, Pañca Rĕṣi. Sang Hyang Tiga Wiśeṣa dibentuk Hyang Mānuṣa, Sang Hyang Antiga Jāti. Masing-masing berbentuk manusia bernama Sang Pratima Jāti. Saat itulah golongan dewatā

TEKS
4b. asung, Sang Hyang Akāsa aweh śirah, Sang Hyang Jinikāma aweh rambut, Sang Hyang Surya Candra, aweh mata kiwā tĕngĕn, Sang Hyang Dhana aweh cangkĕm, Sang Hyang Bharuna aweh hirung, Sang Hyang Marga Laya, aweh song cunguh, Sang Hyang Kwera aweh kuping kiwa tĕngĕn, Sang Hyang Marga Smara aweh song kuping, Sang Hyang Mānsi, aweh, isit, Sang Hyang Makĕwtu Makĕpa, aweh lambe, Sang Hyang Madulāta aweh ilat, Sang Hyang Citrasa aweh rasa ning ilat, Sang Hyang Lĕwe aweh pipi, Sang Hyang Tolĕnging, aweh jagut, Sang Hyang Kaṇṭa Tunggal, aweh baong, Sang Hyang Wātu Gumulung, aweh batun salakan, Sang Hyang Taya aweh tangan, Sang Hyang Kalā Ro-

TERJEMAHAN
4b. memberikan anugerah. Sang Hyang Ākāśa memberi kepala. Sang Hyang Jinikāma memberi rambut. Sang Hyang Sūrya Candra memberi mata kiri dan kanan. Sang Hyang Dhana memberi mulut. Sang Hyang Baruṇa memberi hidung. Sang Hyang Mārga Laya memberi lubang hidung. Sang Hyang Kuwera memberi telinga kiri dan kanan. Sang Hyang Mārga Smara memberi lubang telinga. Sang Hyang Mānsi memberi gusi. Sang Hyang Makĕwtu Makĕpa member bibir. Sang Hyang Madhulatā memberi lidah. Sang Hyang Citrasa memberi rasa pada lidah. Sang Hyang Lĕwe memberi pipi. Sang Hyang Tolĕnging memberi dagu. Sang Hyang Kaṇṭha Tunggal memberi leher. Sang Hyang Watu Gumulung memberi batun salakan. Sang Hyang Taya memberi tangan. Sang Hyang Kāla Ro

TEKS
5a. -tek, aweh jariji, Sang Hyang Pañcamāka aweh kuku, Sang Hyang Teya aweh bĕtis, Sang Hyang Munĕng waweh usĕhan miwah pungsĕd, Sang Hyang Angĕntal waweh ulun hati. Malih Sang Hyang Pañcarĕśi asung, Hyang Korsika aweh kulit, Hyang Garga aweh daging, Hyang Metri aweh otot, Sang Hyang Kurūsya aweh balung, Hyang Prĕtañjalā, aweh sumsum. Malih matur Sang Śūrābhraṭa, miwah Śri Satya Kṛti, inggih pāduka sang mahārĕśi, sampun punika, wentĕn panarita malih. Sumawur sang rĕśi, duh cĕning putran ingsun sira kalih, wentĕn panāritan ipun Ida Sang Hyang Watĕk Nawasanga asung, Hyang Iswara aweh pupusuh, Sang Hyang Mahisora aweh pāparu, Hyang Brā-

TERJEMAHAN
5a. tek, memberi jari. Sang Hyang Pañcanakha memberi kuku. Sang Hyang Teya memberi betis. Sang Hyang Munĕng memberi usĕhan serta pusar. Sang Hyang Angĕntal memberi hulu hati. Lalu Sang Hyang Pañcarĕṣi member anugerah. Sang Hyang Kuśika memberi kulit. Sang Hyang Garga memberi daging. Sang Hyang Metri memberi otot. Sang Hyang Kuruṣya memberi tulang. Sang Hyang Pātañjala memberi sumsum tulang. Kemudian Sang Śūrabrata serta Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Baiklah Mahārĕṣi, setelah itu adakah kisahnya lagi?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Duhai anak-anakku kalian berdua, adalah kisah mengenai Dewatā Nawasanga yang member anugerah. Dewa Īśwara memberi jantung. Dewa Maheśwara member paru-paru. Dewa Brahmā


TEKS
5b. -ma aweh hati, Hyang Ludra aweh usus, Hyang Mahādewa aweh ungsilan, Sang Hyang Sangkara aweh limpa, Sang Hyang Wiśṇu aweh ampru, Hyang Sambhu aweh inĕban, Hyang Śiwa aweh tumpuk ing hati, tumpuk ing hati, ngārān bayu, bayu ngaran atma, atmane maraga Sang Hyang Hurip. Yen kawite dadi manuśa, kama ne anging ada ñarĕngin, dewa kāla atma ñarĕngin, atmane panunggalan sami. Dewa kāla nunggal maring atma, atmane ñusup maring manuśa, tatiga ngawakin manuśane hidup, suba ada dewa kāla atma ngawakin, yadin ñamanya patpat ñarĕngin, ari-ari, yeh ñom, mĕtu saking i bapa, gĕtih, luwu, mĕtu saking i meme, punika, ari-arine, yeh ñome, gĕtihe, luwune, sami ka-

TERJEMAHAN
5b. memberi hati. Dewa Rudra memberi usus. Dewa Mahādewa memberi ginjal. Dewa Śangkara memberi limpa. Dewa Wiṣṇu memberi empedu. Dewa Śambhu memberi inĕban (panel pintu). Dewa Śiwa memberi tumpuk ing hati. Tumpuk ing hati adalah bāyu, bāyu adalah ātma, ātma dalam bentuk Sang Hyang Hurip. Asal-usul manusia berasal dari kāma namun ada yang membantu yaitu dewa, kāla, dan ātma. Semuanya menunggal pada ātma. Dewa dan kāla menyatu pada ātma, ātma merasuki tubuh manusia. Ada tiga hal yang menyebabkan manusia hidup yaitu: dewa, kāla, dan ātma. Meskipun dibantu oleh “Empat Saudara” yaitu: Ari-ari “Tembuni”, Yeh Ñom “Air Ketuban” berasal dari tubuh si ayah; Gĕtih “Darah”, Luwu “ “ berasal dari tubuh si ibu. Keempatnya yaitu: Ari-ari, Yeh Ñom, Gĕtih, Luwun, semuanya berasal dari

TEKS
6a. -daden tanah, sarin pangan kinume dadi kama, kaman i meme kaman i bapa, kamane dadi manusa, bayun kamane dadi kāla, rasan kamane dadi atma, sarin kamane dadi dewa, kraṇa ada Kanda Ĕmpat Bhuṭa, Kanda Ĕmpat Dewa, bayun kamane dadi kāla, rasan kamane dadi atma, sarin kamane dadi dewa, ika ngĕmpu manuśane duknya hurip tĕka ning mati, ika ngawe hāla ngawe hayu, ngawe pati ngawe hurip, ngawe papa ngawe swarga, swarga idup swarga mati, ngawe buwung ngawe payu, ika apang tangar tingkahe dadi manuśa, tawang sang manuśa dadi umah papa umah swarga, apan margan patine margan huripe, marganin ring hala, hayune, masusupan dadi bikas manusane. Atĕp ring papa ring swargane gĕnahnya mwah pati huripe, tungga-

TERJEMAHAN
6a. tanah, sari-sari makanan dan minuman menjadi kāma, baik itu kāma dari ibu maupun kāma dari ayah. Kāma menjadi manusia, bāyu kāma menjadi kāla, rasa kāma menjadi ātma, intisari kāma menjadi dewa. Itulah penyebab adanya Kaṇḍa Pat Bhūta, Kaṇḍa Pat Dewa. Bāyu kāma menjadi kāla, rasa kāma menjadi ātma, intisari kāma menjadi dewa, itulah yang menjaga manusia pada saat hidup hingga mati, itulah penyebab baik dan buruk, penyebab hidup dan mati, penyebab sorga dan neraka, sorga saat hidup maupun sorga ketika telah mati, penyebab batal maupun jadi. Karena itu hendaknya umat manusia waspada terhadap tingkah lakunya, ia harus mengetahui bahwa manusia merupakan tempat untuk neraka maupun sorga, karena ia melalui siklus kehidupan dan kematian, melalui siklus baik dan buruk. Itulah yang merasuki menjadi sikap perilaku umat manusia. Melekat pada sorga dan neraka maupun kehidupan dan kematian, tempatnya satu.

TEKS
6b. -l gĕnānya. Malih sang putra kalih umatur, pukulun sang padukang rĕśi, kang mawinan wentĕn kanda ĕmpat buta, mwah kanda ĕmpat dewa, sampunapi malih. Ida Sang Rĕśi Anggastya Praṇa sumawur, tingkah sampuniki kandan ipun, ari, arine, bayune dadi Anta Preta, rasan ari, arine dadi Wirata, sarinya dadi dewa, ada dewa pusĕh, mulih ring pupusuh, dadi Anggapati, swarganya Sang Hyang Iśwara, magĕnah ring hidĕp, malih gĕtihe dadi Kāla, rasanya dadi tma, rasanya dadi dewa dalĕm, mulih ring hati, dadi Banaspati, swarganya Bhaṭāra Brāhma, gĕnānya ring manah, malih yeh ñome dadi Dĕngĕn, rasanya dadi wara-

TERJEMAHAN
6b. Kedua anaknya kembali bertanya: “Wahai Rĕṣi junjungan hamba bagaimanakah asal-usul adanya Kaṇḍa Pat Bhūta serta Kaṇḍa Pat Dewa?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Asal-usulnya sebagai berikut. Ari-ari dan bāyu menjadi Anta Preta, rasa Ari-ari menjadi Wirata, inti sarinya menjadi Dewa. Ada yang disebut Dewa Pusĕh letaknya pada jantung, ia menjadi Anggapati, sorganya Dewa Īśwara, tempatnya di hiḍĕp. Gĕtih {Darah} menjadi Kāla, rasa-nya menjadi ātma, rasa-nya menjadi Dewa Dalĕm, letaknya di hati, ia menjadi Banaspati, sorganya Dewa Brahmā, tempatnya di manah. Yeh Ñom {Air Ketuban} menjadi Ḍĕngĕn, rasa-nya menjadi Para Ātma,

TEKS
7a. Atma, sarinya dadi I Dewa Congkub, mulih ring ungilan, dadi I Mrajati, swarganya Bhaṭāra Mahādewa, dadi sabda, malih luwune dadi Bhutha, rasanya dadi sogātma, sarinya dadi Dewa Pasaren. Mulih ring ampru, dadi Bānaspatirāja, swarganya Bhaṭāra Wiśṇu, dadi ambĕk, ika, Kānda Ĕmpat Dewa ngaranya yan sabdanya iki, Ih, Ah, Eh, Uh, sabda bhuṭā, sabda bhuṭā, sabda dewa, Ing, Ang, Eng, Ung, sabdan atma, Nging, Ngang, Ngung, anging sami kawah, sami swargan dadinya. Malih nambah umatur sang putra kalih, inggih ratu sang rĕśi, sāmpunapi awinan, sinangguh kewĕh, malih kang sinangguh swargan, emĕng kawula

TERJEMAHAN
7a. sarinya menjadi I Dewa Cungkub, letaknya di ginjal, menjadi I Mrajapati, sorganya Dewa Mahādewa, menjadi śabda. Luwu menjadi Bhūta, rasa-nya menjadi Sogātma, sarinya menjadi I Dewa Pasaren, letaknya di empedu, menjadi Banaspatirāja, sorganya Dewa Wiṣṇu, menjadi ambĕk, itulah yang disebut Kaṇḍa Pat Dewa. Ucapannya sebagai berikut. Śabda Bhūta: Ih, Ah, Eh, Uh. Śabda Dewa: Ing, Ang, Eng, Ung. Śabda Ātma: Nging, Ngang, Ngeng, Ngung. Namun semuanya menjadi sorga neraka. Kedua anaknya kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, apakah penyebabnya sehingga disebut sorga-neraka? Hamba kebingungan Tuanku”.

TEKS
7b. pukulun, sumawur sang rĕśi jogiśwara, uduh cĕning mas ingsun, sampuniki parikāndan ipun, Dasa Bayu dadi Dasendriya, Pañca Bayu dadi Pañca Driya, ika nunggal dados tatiga, bayu sabda hidĕp, malih nunggala dados kakalih, ane kakalih dadi bĕsik, yan sāmpun asapunika liyang lĕtuhe, swargan juga kapanggih. Malih sumawur sang putra: Inggih ratu sang rĕśi, sapunapi panunggalan punika? Sumawur sang rĕśi bhraṭa sapuniki cĕning, ne mawaṣṭa Dasa Bayu, matĕmān dadi Dasa Akṣara, iki aksaranya, Sa, Bha, Ṭa, A, I, Ṇa, Ma, Śi, Wa, Ya, malih ne mawaṣṭa Pañca Akṣara, punika śāstranya, Śang, Bhang, Tang, Ang, Ing, malih ne mawaṣṭa Tri Akṣara,

TERJEMAHAN
7b. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Duhai anak-anakku seperti ini bagian-bagiannya. Daśa Bāyu menjadi Daśendriya, Pañca Bāyu menjadi Pañca Indriya, pertemuan Daśendriya dengan Pañcendriya menjadi tiga bagian yaitu: Bāyu, Śabda, Hiḍĕp. Bāyu-Śabda-Hiḍĕp menjadi dua bagian, dua bagian ini kemudian menyatu. Apabila sudah seperti itu noda kotoran akan lenyap dan tercapailah sorga”. Kedua putra-putri tersebut kembali bertanya: “Wahai Bhagawān bagaimanakah penyatuannya? Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku. Yang disebut Daśa Bāyu berubah menjadi Daśa Akṣara. Aksaranya sebagai berikut: Sa, Ba, Ta, A, I, Na, Ma, Śi, Wa, Ya. Lalu yang disebut Pañca Akṣara, aksaranya sebagai berikut: Sang, Bang, Tang, Ang, Ing. Kemudian yang disebut Tri Akṣara,

TEKS
8a. puniki, Ang, Ung, Mang, malih ne mawaṣṭa Rwa Bhineda, puniki, Ang, Ah, malih Ekākṣara, puniki, Ong, puput panunggalan ipun, malih wentĕn Tri Akṣara, norāna swaranya, kewantĕn rupa wentĕn, puniki rupanya: ardhacandra, windu, nāda, yeka nunggal puniki, amuniki puput pangrĕwrĕh sang śida rĕśi, anging arang janmane manggih, yan tĕn panugrān sang hyang suksma, puniki awinan sang matutur darma pandita mabrĕśih sakāla, malih mabrĕśih niṣkāla. Apan sang mānuśa, marāga sakāla, malih marāga niṣkāla, sakālane apang brĕsih, niṣkālane apang brĕsih, apang maduk sakāne ring niskālane. Manĕmbah matur sang putra kalih: Inggih ratu sang rĕśi warān den tatrang kawula angde wuwuh

TERJEMAHAN
8a. sebagai berikut: Ang, Ung, Mang. Selanjutnya yang disebut Rwa Bhineda yaitu: Ang, Ah. Kemudian Ekākṣara yaitu: Ong. Selesai sudah penyatuannya. Ada pula Tri Akṣara tidak ada suaranya hanya mempunyai bentuk. Bentuknya sebagai berikut: ardhacandra, windu, nāda. Ketiganya menyatu seperti ini [ ] sampai disini selesai sudah wejangan Sang Bhagawān. Namun sangat jarang manusia yang mengetahuinya, bila tidak memperoleh anugerah dari Dewa Śiwa. Inilah sebabnya seseorang yang ingin mempelajari dharma paṇḍita melakukan pembersihan diri secara sakala maupun niṣkala. Karena manusia bertubuh sakala dan niṣkala. Secara sakala supaya bersih demikian pula bersih secara niṣkala. Supaya sakala berpadu dengan niṣkala. Mereka berdua bersujud dan melanjutkan pertanyaannya: “Wahai Bhagawān uraikanlah dengan jelas, supaya kami memahaminya”.

TEKS
8b. Sumawur Sang Rĕśi Bhraṭā: Uduh cĕning, sapuniki kawiten saluwiring pangan kinume, i meme i bapa, ika sarin pangan kinume dadi kama, malih kamane dadi manuśa, manuśane māwak lĕtuh, apan kadaden kama, kadaden gĕtih, ika lĕtuh sakālane, kulit, daging, balung, sumsum, ika kawah ngaranya, hana mawaṣṭa swargan, bayu, sabda, idĕp, rasa mengĕt, kabeh ika swarga, malih isin punika, kāla, atma, dewa, kādukang ring kamane, kāla, atma, dewa, barang lĕtuh, kraṇa ada ṇaraka. Sakāla lan naraka niśkala, ñusup ring manuśa. Ne naraka sakāla, lan naraka niśkāla, ñusap ring manuśa, ne mangkin naraka, peceng, perot, matiwa-

TERJEMAHAN
8b. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Duhai anak-anakku, seperti ini asal-usulnya. Segala makanan dan minuman yang dikonsumsi oleh ayah dan ibu, sari-sarinya menjadi kāma, lalu kāma tersebut menjadi manusia. Manusia berbadan noda dan kotoran, sebab perwujudan dari kāma serta darah, itulah noda yang nyata, antara lain: kulit, daging, tulang, dan sumsum, itulah yang disebut neraka. Ada juga yang disebut sorga yaitu: bāyu, śabda, hiḍĕp, rasa mengĕt, semuanya itu sorga, isinya yang lain yaitu: kāla, ātma, dewa. Kemudian kāla, ātma, dewa, barang lĕtuh dicampur dengan kāma, demikianlah penyebab adanya neraka sakala dan neraka niṣkala yang menyusup pada diri manusia. Yang disebut neraka, picak, pincang, matiwala

TEKS
9a. -la, kutung, kiting, bharih, gudug, buduh, ne madan naraka niskāla, kĕna sakit hati, bayu sabda hidĕp, rāsa mengĕt sami naraka, kraṇa ada mati magantung, nĕbĕk iba, ngamuk, punika dewa kālanya naraka ring raga, yan atmanya naraka dumadi ngaba goring melĕgendah, punika kraṇa adĕp pranana idup pradan mati. Malih ne mawaṣṭa pradana hidup, bawu lĕkad matĕlah, tĕlah, kĕpus pungsĕd, matĕlu bulanan, mahotonan, matubah, mabiyakawon, makāla, kālān, kāla hiyas kala hĕning, madudus, mawintĕn agung, punika ngawe brĕsih sakāla hidup, malih prada pati, nutugang

TERJEMAHAN
9a. buntung, putus ruas jarinya, mudah dibelah, gudug (terlepas jari tangan dan kakinya karena lepra), gila. Yang disebut neraka niṣkala yaitu: sakit hati, bāyu śabda hiḍĕp, rasa mengĕt semunya itu neraka, itulah penyebabnya sehingga ada yang mati menggantung diri, menikam diri sendiri, mengamuk. Bila seperti itu dewa kāla-nya mengalami neraka di dalam diri. Bila ātma-nya yang mengalami neraka, ia terlahir dengan berbagai macam penyakit bawaan. Oleh karena itu ada yang disebut pradhāna hidup serta pradhāna mati. Yang dikatakan pradhāna hidup adalah baru lahir sudah memperoleh upacara pembersihan, misalnya: kĕpus pungsĕd (saat tali pusat bayi terlepas), tiga bulanan, enam bulanan, matubah, upacara biakaon, upacara makala-kalaan, kāla hiyas kala hĕning, upacara padudus, pawintĕnan agung, semuanya itu permbersihan secara sakala. Selanjutnya pradhāna pati yaitu nutugang

TEKS
9b. maka tĕlun, matĕlah, talah solas dina, ngaben, matupun, ñĕkah, mukur, punika gawene, sama lawan matĕlah, tĕlah, kĕpus pungsĕd samanya, yan sang rĕṣi nora wruh mawas sang hyang atman, braṇa tĕlah sang tma tulus kasasar, yan sang rĕṣi wruha mawas atmanira. Malih wruh mangarad sang hyang atma, tur malih panugrān, saking bhraṭā tāpa, wruh mangarad ñaman sang mati, pilih swarga sang hyang atma, kraṇa sang rĕṣi tan surud ngamong bhraṭā tapa angalih panugrān, punikane sadya ngiring kayun, malih yan makālkālān, miwah mubah, nĕlu bulanin, ngĕpugin, mĕtik jĕmpong, aja ngumandĕl baliyan magĕnta, tan sida karya,

TERJEMAHAN
9b. maka tĕlun, matĕlah, talah solas dina, ngaben, matupun, ñĕkah, mukur, demikianlah pekerjaannya, sama dengan melakukan upacara pembersihan, seperti upacara kĕpus pungsĕd. Apabila sang rĕṣi tidak mampu memperhatikan Sang Hyang Ātma, maka harta benda habis serta sang ātma dipastikan tersesat. Jika sang rĕṣi mampu memperhatikan Sang Hyang Ātma, apalagi mampu memanggil Sang Hyang Ātma, memperoleh anugerah dari brata tapa, mampu memanggil saudara-saudara seseorang yang meninggal, maka Sang Hyang Ātma bisa memilih sorga. Itulah sebabnya sang rĕṣi tidak henti-hentinya melaksanakan brata dan tapa untuk memperoleh anugerah, itulah yang berhasil mengikuti kemauan. Bila melaksanakan upacara makala-kalaan, mubah, nĕlu bulanin, ngĕpugin, mĕtik jĕmpong, jangan percaya terhadap balian (dukun) yang menggunakan ghĕṇṭa karena upacara tersebut tidak akan berhasil,

TEKS
10a. apa kraṇa keto, apan sang wāwa nora wruh ring kanda, kaṇḍane dumadi jadma, ika kraṇa tan sidakarya. Malih umatur Sang Śūrabhraṭā mwah Śri Satya Kṛti: Inggih ratu sang rĕṣi, sapunapi patut pradanane mangden tan salah para, yan marĕtteka rare nĕlu bulanin miwah ngoton. Sapuniki cĕning, kraman ipun, masi sang wruh ring katatwan, ring raga wĕnang ngantĕbang bantĕnne, apa kraṇa sapunika, apan kala dewa mwah pirata, punika sarĕng tatiga ngaragain sang rare, matĕmān sang bayu sabda hidĕp, kālane dadi bayu, atmane dadi sabda, dewane dadi hidĕp, punika ane tatĕlu nora bĕlas-bĕlas, hilang abĕsik, hilang makĕjang, sang atma ngajak dumadi dadi mānuṣa, atma

TERJEMAHAN
10a. Apa yang menyebabkan seperti itu? Karena sang wāwa tidak mengetahui asal-usul, asal-usul terlahir menjadi manusia, itulah penyebabnya sehingga usahanya tidak berhasil. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Sang Rĕṣi, bagaimanakah seharusnya pradhāna itu supaya tidak salah sasaran, pada saat mengupacarai bayi dari tiga bulanan hingga enam bulanan?”. Bhagawān Anggastya Prāna menjawab: “Duhai anakku tata caranya sebagai berikut, hanya seseorang yang sudah menguasai dan memahami filsafat tubuh manusia boleh mempersembahkan sesajen itu. Apa yang menyebabkan seperti itu? Karena Kāla, Dewa, dan Pirata, ketiganya itu yang menjelma pada diri anak kecil, ketiganya menjadi bāyu śabda hiḍĕp. Kāla menjadi bāyu, ātma menjadi śabda, dewa menjadi hiḍĕp. Ketiganya tidak terpisahkan, salah satu hilang, semuanya akan lenyap. Ātma yang mengajak untuk terlahir menjadi manusia,

TEKS
10b. -ne dadi hurip, dewa kalane dadi bikas, kraṇa dadua bikase, hala tĕken hayu, mati tĕken hidup, pulĕs ngandusin, darma bados, bĕlog ririh, gunane masi dadua, gunan kalane dadi leyak, dadi goring, gunan dewane dadi baliyan, dadi ubad, yan amarĕsteka mānuśa, yana tan wruh ngaran dewa, ngaran kāla, ngaran atma, nora sida gawene, bantĕn kutang tĕngah mangine samanya, yadin sang bhrāmana rĕṣi mwah sang bujangga rĕṣi, yan tan samhongkana, tan sida gawe kojaranya, rĕṣi nora ngaranya. Umatur sang putra kalih, tabe tan kĕnĕng raja pinulah kawula humatur, sapunapi awinana sina-

TERJEMAHAN
10b ātma menjadi sumber kehidupan, dewa kāla menjadi tingkah laku. Itulah sebabnya ada dua macam tingkah laku, yaitu: baik-buruk, hidup-mati, tidur-terjaga, sabar-marah, pintar- bodoh. Guṇa-pun ada dua jenis, guṇa dari kāla menjadi leyak, wabah. Guṇa dari dewa menjadi balian, obat. Bila hendak mengupacarai manusia, tanpa mengetahui mana yang disebut dewa, yang mana kāla, yang mana ātma, maka upacara tersebut tidak akan berhasil, sama dengan membuang-buang bantĕn. Walaupun seorang Brāhmaṇa Rĕṣi maupun Bhujangga Rĕṣi, bila tidak dapat membedakan antara dewa, kāla, dan ātma, dikatakan upacaranya tidak akan berhasil. Itulah yang disebut rĕṣi nora namanya. Sang Śurabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Mohon maafkanlah kami sehingga terhidar dari kutukan. Hamba ingin bertanya, bagaimanakah alasannya

TEKS
11a. -guh corah, apan sang rĕṣi sāmpun mangrĕgĕp weda. Sapuniki cĕning, tingkahe corah, dudu wedanya anggen ngĕwedanin, dudu sapanya anggen angantĕb, dudu pangastawanya anggena ngarad, ika kraṇa mawasta corah, asing mawuk madan corah asing corah madan duśtha, apan sang rĕṣi kabeh maraga patirtan, wĕnang angaduh darma pitutur, mangulah bhraṭā tapa, mangrĕgĕp darma yukti tri wikrama, acatur buja. Malih umatur sang putra, tabe pukulun, kawula umatur, nuwun trang kawula ring raga ning tri wikrama mwah raśa ning catur buja. Sumawur sang rĕśi, sapunika cĕning patute sang rĕṣi.

TERJEMAHAN
11a. dianggap jahat? Karena sang rĕṣi telah mempelajari weda”. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku yang dimaksud perilaku jahat. Weda-nya digunakan tidak sebagaimana mestinya, bukan sapa-nya yang digunakan untuk ngantĕb, bukan pangastawan-nya yang digunakan untuk memanggil. Itulah alasannya disebut corah (jahat). Setiap kebohongan disebut corah, segala corah disebut duṣṭa. Karena para rĕṣi sebagai patīrthan, harus memegang dengan teguh dharma pitutur, melaksanakan brata tapa, melaksanakan dharma yukti Tri Wikrama, Catur Bhuja”. Sang Śurabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Hamba mohon maaf karena hendak bertanya, jelaskanlah yang tentang rāga ning tri wikrama serta rasa ning catur bhuja”. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Seharusnya seorang rĕṣi berlaku seperti itu.

TEKS
11b. Ne mawaṣṭa tri wikrama, manggragĕpang Sang Hyang Tri Tiga Wiśeṣa, Sang Hyang Jagat Wiśeṣa, maturing bungkah ing kayu, Sang Hyang Antĕra Wiśeṣa, mĕtu ring bungkah ing sabda, Sang Hyang Hajñana Wiśeṣa, mĕtu ring bungkah ing hidĕp. Iki pangastawa ring Sang Hyang Jagat Wiśeṣa, ma, Ong, Ang Sang Hyang Jagat Wiśeṣa, mĕtwa sima ring bayu, alungguhā sira ring hadñana sandi. Ong, Ong, śri jagatguru paduka ya namā swahā, poma. Iki pangastawan Sang Hyang Antara Wiśeṣa, ma, Ong, Sang Hyang Hantara Wiśeṣa ya namah swahā, matwa tata sira, lungguha ta śira, ring tĕlĕnging ajñana sandi. Ong, Ong, śri antara wiśeṣa, jagatguru paduka ya namah swahā, poma.

TERJEMAHAN
11b. Yang disebut Tri Wikrama, mempersiapkan Sang Hyang Tri Tiga Wiśeṣa. Sang Hyang Jagat Wiśeṣa keluar dari pangkal bāyu, Sang Hyang Antara Wiśeṣa keluar dari pangkal śabda, Sang Hyang Ajñāna Wiśeṣa keluar dari pangkal hiḍĕp. Berikut pangastawan kepada Sang Hyang Jagat Wiśeṣa. Mantra: Ong, Ang, Sang Hyang Jagat Wiśeṣa, mĕtwa sira ring bāyu, alungguha sira ring ajñāna sandhi. Ong, Ong, Śrī Jagatguru pāduka ya namah swāhā, poma. Berikut pangastawan kepada Sang Hyang Antara Wiśeṣa. Mantra: Ong, Sang Hyang Antara Wiśeṣa ya namah swāhā, mĕtwa tata sira, lungguha ta sira, ring tĕlĕng ing ajñāna sandhi. Ong, Ong, Śrī Antara Wiśeṣa, Jagatguru pāduka ya namah swāhā, poma.

TEKS
12a. Malih haṣtawane ring Sang Hyang Hajñana Wiśeṣa. Ma. Ong Mang Sang Hyang Ajñana Wiśeṣa ya namah swahā. Alungguhā sira ring tungtung ing hajña sandi. Ong Ong śri jagatñan sandi. Jagatguru pāduka ya nama swahā, poma. Sapunika cĕning pangastawane ring Sang Hyang Tiga Wiśeṣa, anging pada ngĕlah siśyan. Malih umatur sang putra: inggih ratu padanda, sapunapi awinan masiśyan. Kene cĕning, apan mulanya tatĕlu bikasnya, jĕle tatĕlu, malah tatĕlu, tatĕlu kawah tatĕlu swargan. Malih umatur sang putra: inggih ratu sang rĕṣi. Hawanana tatĕlu kawite, tatĕlu bikase, sapunapi katrangan ipun. Sumawur sang rĕṣi ṣidhajña, yan kawite tatĕlu, bayu

TERJEMAHAN
12a. Berikut pangastawan kehadapan Sang Hyang Ajñāna Wiśeṣa. Mantra: Ong Mang Sang Hyang Ajñāna Wiśeṣa ya namah swāhā. Alungguha sira ring tungtung ing ajña sandhi. Ong Ong śrī jagatñan sandhi. Jagatguru pāduka ya namah swāhā, poma. Anakku demikianlah pangastawan kehadapan Sang Hyang Tiga Wiśeṣa, namun masing-masing mempunyai murid. Sang Śurabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, apa yang menyebabkan mempunyai murid?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku, karena awalnya ada tiga macam perilaku, tiga macam keburukan, tiga macam kebaikan, tiga macam neraka, tiga macam sorga”. Sang Śurabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān. Apakah penyebab dari tiga asal-usul, tiga perilaku? Bagaimanakah keterangannya?”. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Yang dimaksud tiga asal-usul yaitu: bāyu,

TEKS
12b. Sabda hidĕp, ika tatĕlu ne madan swarga miwah kawah, halan bayune kawah, nga, halan sabdane wah, nga. halan hidĕpe kawah, nga. Rahayun hidĕpe swargana, nga, rahāyun bayune swargan, nga. Rahāyun sabdane dadi swargan, ika ngaran tatiga katiga ring bayu sabda hidĕp, nunggal papa swargan sang mānuṣa. Dadi halā miwah hayu. Saking ika marganya. Dadi guna hala miwah dadi guna hayu. Malih gunane hala, anggen niṣti, nawut, nĕluh, ngaleyak, ane acakang I Duwes, magĕnah ring gumi bodol, di pasambungan basang wayahe. Ring basang ngudane. Di pangantungan kakondonge. Sarĕng sang Anta Preta, sang Kāla, Sang Bhuta, Sang Dĕngĕn, ne awakangĕ take

TERJEMAHAN
12b. śabda hiḍĕp. Ketiganya itu yang disebut sorga dan neraka. Buruknya bāyu-śabda-hiḍĕp disebut neraka. Baiknya bāyu-śabda-hiḍĕp disebut sorga. Ketiganya terdapat pada bāyu śabda hiḍĕp, neraka dan sorga menyatu dalam diri manusia, itulah yang menjadikan baik dan buruk, dari sanalah jalannya hingga menjadi guṇa baik dan buruk. Selanjutnya guṇa yang buruk digunakan untuk: deṣṭi, dawut, tĕluh, leyak, yang ditumpah ruahkan oleh I Duwes, kediamannya di gumi bodol, pada sambungan saluran usus besar dengan usus halus, di pangantungan kakondonge, bersama dengan Sang Anta Preta, Sang Kāla, Sang Bhūta, Sang Ḍĕngĕn, yang diwujudkan oleh

TEKS
13a. -n I duwĕs, I rangdeng jirah, I calonarang, I ratna manggali, I larung, I ketet, I guyang, I gĕdĕbong basah, I gĕndil, I rĕgah, I misa wadana. I lĕnda, I katepeng geges, punika sami sisian I rangdane. Gunanya patpat paturu luh, madan I yaji, I melok, I dedes, I leñad, pahican Ida Bhatari Dhūrgha, Bhatari Dūrgha magĕnah di geberan layahe bĕten, I Dewa Dalĕm Mrajapati di bongkol layahe tĕ madan Setra Gandamayu. Malih yan nganggen pangawiśeṣan sangkap ka Gunung Agung: I mānuṣa sakti rĕgĕp, nunggal ring atmane sang manon, Kālane Anggapati, Banaspati, Marajapati, Banaspatiraja malih

TERJEMAHAN
13a. I Duwĕs, I Rangdeng Jirah, I Calonarang, I Ratna Manggali, I Larung, I Ketet, I Guyang, I Gĕdĕbong Basah, I Gĕndil, I Rĕgah, I Misa Wadana. I Lĕnda, I Katepeng Geges. Mereka adalah murid dari I Rangda. Guṇa-nya empat sama-sama wanita, namanya yaitu: I Yaji, I Melok, I Dedes, dan I Leñad, anugerah dari Dewī Durgā. Dewī Durgā bersemayam di gelambir lidah bagian bawah, I Dewa Dalĕm Mrajapati di pangkal lidah, itulah yang disebut Setra Gandamayu. Selanjutnya bila menggunakan kawiśeṣan berkumpul ke Gunung Agung. Gunakan I Mānuṣa Śakti, menyatu dengan ātma sang manon, lalu Kāla yaitu: Anggapati, Banaspati, Mrajapati, dan Banaspatirāja, demikian pula

TEKS
13b. Purpanggana, Suptanggana, Jayanggana, punika sami ajaka. Malih mantra kaputusane hitung, yan Dalĕm Sumeru, Dalĕmakĕtu, Dalĕm Sinunggal, I Dewa Dalĕm ajak, tunggalang ring sang manon, ring sang mānuṣa sakti, saluwiring kaputusan tunggalang ring sang manon mānuṣa sakti. Yan sang rĕṣi, I kulisah nunggal ring sang manon, ring I mānuṣa sakti, ñamane ajak brĕsih, mabraṭa yaṣa ajak kawukin, madā mambuh ajak, ane rĕgĕp awaking, śiwa, Sadaśiwa, Sang Hyang Dharmaśiwa, punika rĕgĕp, anging ñamane sami brĕśihin, aja mabrĕśih ngumandĕl aji babantĕn, malih mabrĕśih aji toya sang bāhmwana mwang toyan sang sangguhu, toyan dewa, kulit, daging, hotot, balung,

TERJEMAHAN
13b. Purpanggana, Suptanggana, Jayanggana, mereka semua diajak. Kemudian hitung mantra kaputusan yang digunakan. Bila Dalĕm Sumeru, Dalĕm Makĕtu, Dalĕm Sinunggal, I Dewa Dalĕm yang diajak, satukan dengan sang manon, dengan Sang Mānuṣa Śakti, berbagai macam kaputusan disatukan dengan sang manon Mānuṣa Śakti. Bila sang rĕṣi, I Kulisah menyatu dengan sang manon, dengan I Mānuṣa Śakti. Ikut sertakan para saudara untuk membersihkan diri, melaksanakan brata yaśa, *madā mambuh ajak], pusatkan pikiran kepada: Śiwa, Sadāśiwa, Sang Hyang Dharmaśiwa. Namun para saudara semuanya dibersihkan terlebih dahulu. Jangan melaksanakan pembersihan dengan mengandalkan sesajen. Pembersihan dengan air suci dari sang brāhmaṇa, air suci sang sĕngguhu, air suci dari dewa. Kulit, daging, otot, tulang,

TEKS
14a. Sumsum, punika bilih yakti, bayu sabda hidĕp, rasa mengĕt ika norakana, kunang pabrĕsihan punika brĕśih. Malih nambah matur sang putra, inggih ratu, sapunapi reh sāmpun krĕta weda inanggen. Duh cĕning putran ingsun, sapuniki margan punika, yan sang rĕṣi wruh mamarga ka sunya, wruh agastyastawa ngarad dewa, malih wruh ngarad atma, tur wruh ngatonang atmanira, iki ngaran sang rĕṣi putus, yadyan Brahman, bujangga, satriya, harya, kasamen, yen sampun katon denya sang hyang atma, wĕnang sakama, kama manahnya, ika ngaran wong menak, sida kang gawe, poma. Malih nĕmbah sang putra sarya humatur: inggih paduka sang rĕṣi, kadi titian wadon, sapunapi patut titiange, kĕni sāmpun anggen titian sisip

TERJEMAHAN
14a. sumsum. Hal itu kalau dengan sungguh-sungguh, bāyu śabda hiḍĕp, rasa mengĕt tersebut tidak ada. Sedangkan pabrĕsihan tersebut bersih. Sang Śurabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, mengapa bisa seperti itu? Padahal telah menggunakan weda yang sempurna”. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Duhai kalian anakku seperti ini jalannya. Apabila seorang rĕṣi yang telah mahir ke alam śūnya, mahir dalam Agastyastawa, mahir memanggil dewa, mahir memanggil ātma, dan mahir melihat ātma-nya sendiri, rĕṣi seperti inilah yang disebut Rĕṣi Putus, meskipun dari kalangan brāhmaṇa, bhujangga, satriya, ārya, semuanya bila telah mampu memperhatikan sang hyang ātma, bisa memenuhi segala keinginannya, itulah yang disebut orang menak, usahanya akan berhasil, poma. Śrī Satya Kṛti kemudian bertanya: “Wahai Bhagawān, bagaimana dengan diri hamba yang terlahir sebagai wanita, apakah yang seharusnya hamba lakukan, supaya hamba tidak melampaui”.

TEKS
14b. Sumawur sang rĕṣi Anggastya Praṇa: duh cĕning anak ingsun, sama wĕnang sang kakung lawan sang wadon, apan tunggal kawite nguni, kama pada kama, bayu pada bayu, rasa pada rasa, anging apang parikṣa ngamong manah, lamun kurang parikṣa tĕken manak, ragane hala kapanggih, lamun parikṣa ngamong manah, rahāyune kapanggih, apan matunggalan saka niṣkalane barĕng hayu, swarga sakalane, niṣkalane barĕng swarga, apan sakalane dadi wadah niṣkala. Nĕmbah, umatur sang putra: ratu paduka, nunas trang kawula. Sapuniki cĕning apang cĕning trang ragan cĕninge sakāla, kulit, otot, daging, balung, sumsum, ragan cĕning sakāla, atmane, rasane, mengĕt tĕken huripe, punika saling krĕtyang, awinan ada krĕ

TERJEMAHAN
14b. Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Duhai anakku, sama-sama mempunyai wewenang antara laki-laki dengan perempuan. Karena berasal dari satu sumber yaitu sama-sama lahir dari kāma, sama-sama dari bāyu, sama-sama dari rasa. Namun supaya teliti dan hati-hati menjaga pikiran, apabil kurang hati-hati menjaga pikiran, maka dirimu akan tertimpa hal yang buruk. Jika hati-hati menjaga pikiran, dirimu akan menerima hal yang baik. Karena sesungguhnya satu antara sakala-niṣkala dengan baik-buruk. Sakala sorga, niṣkala pun ikut sorga. Karena sakala menjadi badan dari niṣkala”. Śrī Satya Kṛti pun bersujud dan berkata: “Wahai Bhagawān jelaskanlah pada hamba”. Bhagawān Anggastya Prāṇa berkata: “Begini anakku supaya dirimu jelas. Tubuh ananda sakala terdiri dari kulit, otot, daging, tulang, sumsum. Tubuh ananda yang niṣkala yaitu: ātma, rasa, mengĕt, dan hurip. Keduanya saling mengatur, sehingga ada

TEKS
15a. -ti hidup mwah kṛti mati, apang pada nĕmu rahāyu, hala hayu sami di raga cĕninge ane hala saking kala wĕtunya, ika mawaṣṭa kawah, ngaba naraka. Ane hayu saking dewa wĕtunya, ika ngawe swargan, iki ngaran swargan, ane sakala sang mānuṣa ngaba, ane niśkāla sang atma ngaba, kraṇa ada papa hidup mwah papa mati, ne madan papa hidupa, ane kĕni gĕring agung, husan makraman deśa, husan makraman dewa, ne madan papa mati, ane mati salah pati, dadi kumandang, tĕktĕk lintah, iris-iris poh, punika puput warah bapa ring cĕning. Malih umatur sang putra: inggih titiang sapunapi patute: kene cĕning, sami sawokalahin, apan sami dadi ragane: dewa kāla atma, sami di ragane, atmane dadi panunggalan, cĕning

TERJEMAHAN
15a. kṛti hidup dan kṛti mati, supaya sama-sama menemui kebahagiaan. Baik-buruk semuanya ada di dalam dirimu anakku, segala sesuatu yang buruk muncul dari kāla, itulah namanya kawah, yang membawa neraka. Segala sesuatu yang baik datangnya dari dewa, itulah yang membawa sorga. Inilah yang namanya sorga, sorga sakala dibawa oleh manusia, sorga niṣkala dibawa oleh ātma. Itulah sebabnya ada kesengsaraan ketika hidup serta kesengsaraan ketika mati. Yang dimaksud dengan kesengsaraan ketika hidup yaitu: seseorang yang mengidap lepra, berhenti makrama (menjadi anggota) desa, berhenti makrama dewa. Yang dimaksud dengan kesengsaraan setelah mati yaitu: seseorang yang meninggal karena salah pati, rohnya menjadi kumandang, ĕntĕk-ĕntĕk lintah, iris-iris poh. Demikian selesai sudah nasihatku pada kalian anak-anakku. Sang Śurabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, yang manakah yang harus hamba ikuti?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku, semuanya sawokalahin, karena semuanya ada di tubuh yaitu: dewa, kāla, ātma. Ātma yang menjadi sarana penyatuan, tubuh ananda

TEKS
15b. Dadi umah hyang, dadi guna dadua, guna leyak, guna balyan, kraṇa dadua lakune, hala ring hayu, pulĕs atangi, mati hidup, papa swarga, sugih tiwas, bĕlog ririh, darma bados, halas bangga, tṛṣṇa gĕdĕg, mula matimpal kalane ring dewane, kraṇa hanake maturan tutug naṣi warṇa, pangrĕdanan kala, pangrĕdĕnan dewa, ika apang cĕning uning, dewa kala atma sami sĕdĕng astawa, tatiga weda pangaṣṭawane, pangastawa kāla, pangaṣtawa dewa, pangaṣtawa atma, yen nora punika, nora ada nampi bantĕne, prabeya kutang tĕlah margi samanya. Malih cĕning śāstrane ring ragan cĕninge wilang, ane magĕnah ring lontare, horti punika, nora

TERJEMAHAN
15b. menjadi kediaman dewa. Sehingga mempunyai dua guṇa, yaitu: guṇa leyak, dan guṇa balian. Itulah sebabnya ada dua macam tindakan yaitu: baik-buruk, tidur-terjaga, mati-hidup, neraka-sorga, kaya-miskin, bodoh-pandai, sabar-pemarah, halas bangga, cinta-benci, memang antara kāla dan dewa berteman. Karena itu orang-orang ketika maturan diruntuti dengan nasi warna. Demikianlah cara memuja kāla dan dewa. Ketahuilah itu anakku bahwa dewa, kāla, dan ātma semuanya diberikan pemujaan. Ada tiga macam weda pangastawan, yaitu: pangastawa kāla, pangastawa dewa, dan pangastawa ātma. Bila tidak demikian, maka tidak ada yang menerima bantĕn yang dipersembahkan, ibarat prabeya kutang tĕlah mārgi. Ada lagi anakku mengenai aksara di dalam tubuh hitunglah, yang ada di dalam lontar. Kabar tersebut tidak

TEKS
16a. wentĕn gunanya, kewala orta punika, śāstra ne magĕnah ring raga punika dadi guna, dadi śidhi ṣakti, wĕtu ning bayu sabda hidĕp, luwirnya iki, yan kawite iki, sarin pangan kinume, ampasnya dadi bacin, dadi eñceh, sarinya dadi kama, saking sang lanang Kamajaya, nga, saking sang wadon Kamaratih, nga, ika matĕmu ring jĕro wĕtĕng sang ibu, magĕnah ring gĕdong kṛti, ring tĕlĕnging adipati, kawaṣṭanin antuk bhaṭāra, dadi mānuṣa, ada ludira, yeh ñom, ari-ari, luwu ñarĕngin, bayunya dadi bhuṭā, rasanya dadi atma, sarinya dadi dewa kraṇa ada kanda ĕmpat bĕmpat buta, kraṇa ada kanda ĕmpat de-

TERJEMAHAN
16a. ada gunanya, hal tersebut hanya kabar saja. Aksara yang berada di dalam tubuh tersebut menjadi guṇa, siddhi, dan śakti, yang timbul melalui bāyu śabda hiḍĕp. Jenisnya sebagai berikut. Asal-usulnya dari sari-sari makanan dan minuman, ampasnya menjadi kotoran dan kencing, sarinya menjadi kāma. Kāma dari laki-laki disebut Kāmajaya, kāma dari perempuan disebut Kāmaratih. Kāmajaya dan Kāmaratih bertemu di dalam perut ibu, tempatnya di gĕḍong kṛti, di tengah-tengah adipati, diberikan nama oleh Ida Bhaṭāra, lahir menjadi manusia, ada darah, air ketuban, ari-ari, dan luwu yang menyertai, bāyu-nya menjadi bhūta, rasa-nya menjadi ātma, sarinya menjadi dewa. Itulah sebabnya ada Kaṇḍa Pat Bhūta, Kaṇḍa Pat Dewa,

TEKS
16b. -wa, malih kanda ĕmpat sapta atma, mwah nawasanga, malih daśa akṣara, dadi tutur, usana kamokṣan, lwirnya daśa akṣara ring raga, iki Sang, ring pupusuh, gunung māmeru, nga, watunya śiwa, hyang īśwara, dadarinya supraba, dewanya hyang indra, buronya lĕmbu, sañjatanya bhajra. Bang, ring hati gĕnahnya, gunung samodra, nga, taman bagendra, buronya hilmana, dewanya sang hyang yama, hyang bāma, sañjatanya danda, dadarinya dewi saraśwatī. Tang, ring ungsilan, gunungnya gunung lawu, nga, tamanya bot rawit, buronya naga, dadarinya dewi talukih, dewanya hyang māhadewa, wĕtunya pandita

TERJEMAHAN
16b. Kaṇḍa Pat Sapta Ātma, Nawasanga, dan Daśa Akṣara menjadi tutur usana kamokṣan. Daśa Akṣara pada tubuh manusia sebagai berikut. Sang, letaknya di jantung, gunungnya Mahāmeru, keluar dari śiwa, dewanya Dewa Īśwara, bidadarinya Suprabha, dewanya Hyang Indra, binatangnya lembu, senjatanya bajra. Bang, letaknya di hati, gunungnya Samudra, yaitu Taman Bhagendra, binatangnya Wilmāna, dewanya Hyang Yama, Dewa Brahmā, senjatanya daṇḍa, bidadarinya Dewi Saraswatī. Tang, letaknya di ginjal, gunungnya Gunung Lawu, masuk melalui bot rawit, binatangnya naga, bidadarinya Dewi Talukih, dewanya Dewa Mahādewa, keluar dari paṇḍita

TEKS
17a. Tĕrus ring lĕlata, sañjatanya nagapasah. Ang, ring ampru, gunung antibang, nga, taman windu ratna, buronya garuda, dadarinya dewi rantĕn aji, dewanya hyang wiśṇu, tĕrus ring tinggal, wĕtunya ring praṇa, ring madya Ing, ring pangantungan hati gĕnahnya, gunungnya ardamanik, nga, tamanya tlaga kaṇṭa, buronya gajah, dewanya śiwaguru, dadarinya śri warocana, Nang, ring paparu, gunungnya, gunung mateya, taman sĕkṣari, nga, sang hyang mahisora, dadarinya śri mahadewi, tĕrus ring hirung, wĕtunya brahmāna, Mang, ring usus agung gĕnahnya, dewanya hyang ludra, dadarinya paduka swari, tĕrus ring lidah, wĕtunya paramarĕṣi, Ang, ring limpa gĕnahnya, dewanya hyang sangkāra, dadarinya śri mahā-

TERJEMAHAN
17a. tembus di dahi, senjatanya Nagapasah. Ang, letaknya di empedu, Gunung Antibang yaitu Taman Windu Ratna, hewannya garuḍa, bidadarinya Dewi Rantĕn Aji, dewanya Dewa Wiṣṇu, tembus di mata, keluarnya melalui alat kelamin. Di tengah Ing, letaknya pada pangantungan hati, gunungnya Ardhamaṇik, tamannya Tlaga Kaṇṭa, binatangnya gajah, dewanya Śiwaguru, bidadarinya Śrī Warocana. Nang, letaknya di paru-paru, gunungnya Gunung Mateya, Taman Sĕkṣari, dewanya Dewa Maheśwara, bidadarinya Śrī Mahādewī, tembus di hidung, keluarnya brāhmaṇa. Mang, letaknya di usus besar, dewanya Dewa Rudra, bidadarinya Pāduka Swari, tembus di lidah, keluarnya Paramarĕṣi. Śing, letaknya di limpa, dewanya Dewa Śangkara, bidadarinya Śrī Mahādewī

TEKS
17b. -dewi, tĕrus ring hirung, Wang, ring hinĕban, alinggih hyang śambhu, gunung ambala, nga, tamanya wandari, nga, buronya warak, dadarinya gagar mayang, tĕrus ring rambut, wĕtunya bujangga, Yang, ring madya ring pangantungan papusuh, gunung andabuwana, taman padadaran, nga, buronya wineteya, nga, linggih bhaṭāra śiwa, panunggalan dadari kabeh, mwah watĕk nawasanga kabeh, ring pangantungan pupusuh, pangantungan hati gĕnah sang hyang urip. Iki tutur saṣato ne mungguh ring raga, luwirnya sami: banawang, ṇala, ring tlapakan suku kalih gĕnahnya, sang naga wilut ring tundun batis kalih gĕnahnya, sang lĕmbuśurānggana ring batis tĕngĕn gĕnahnya

TERJEMAHAN
17b. tembus di hirung. Wang di hinĕban letaknya, Dewa Śambhu, Gunung Ambala, Tamannya Wandari, binatangnya badak, bidadarinya Gagar Mayang, tembus di rambut, keluarnya bhujangga. Yang di tengah, letanyak pangantungan papusuh, gunungnya Aṇḍabhuwana, tamannya Padadaran, binatangnya wineteya, kediaman Dewa Śiwa, tempat menyatunya para bidadari, serta golongan Nawasanga, di pangantungan pupusuh, pangantungan hati tempat Sang Hyang Urip. Berikut ini merupakan tutur tentang binatang yang berada pada tubuh, jenisnya sebagai berikut: Baḍawang Nala letaknya di kedua telapak kaki, Nāga Wilut letaknya di kedua punggung kaki, Lĕmbu Śurānggana letaknya di mata kaki sebelah kanan,

TEKS
18a. Sang Angsaṣana ring matan batis kiwa gĕnahnya, Sang Lĕmbad Iśtri, ring tungkak batis kalih gĕnahnya, Sang Naga Wiñcik, ring bĕtĕkan batis kalih gĕnahnya, Sang Naga Wilutan, ring lulud, Sang Cikrabāla, ring tulang cangkal magĕnah, Sang Aśung Gaplong, ring ohod magĕnah, bulun awake dadi alang-alang taji, sabdane kowos, dadi api atĕgal, Sang Asu Yakṣa, ring karṇa mĕtu, Sang Yamaraja ring cangkĕm mĕtu, Kayu Curiga bulun mata ne bĕtenan, Saghara ĕndut, lĕtuh gĕnahnya, saghara api Brahman muñine, batu macĕpak, song bungute, titi ngonggang, layahe, tukad gĕde pohose, hujan gĕde yeh matane, gulĕm gĕde rambute, i-

TERJEMAHAN
18a. Angsasana letaknya di mata kaki sebelah kiri, Lĕmbad Istri letaknya di kedua tumit, Nāga Wiñcik letaknya pada kedua betis, Nāga Wilutan letaknya di tulang kering, Cikrabala letaknya di tulang cangkal, Asu Gaplong letaknya di lekuk lutut, bulu tubuh menjadi Alang-alang Taji, ucapan yang boros menjadi Api Atĕgal, Asu Yakṣa keluar dari telinga, Yamarāja keluar dari mulut, Kayu Curiga yaitu bulu mata bagian bawah, Sagāra Ĕndut letaknya di tempat kotor, Sagāra Api kata-kata yang pedas, Batu Macĕpak adalah rongga mulut, Titi Ngonggang adalah lidah, air liur adalah sungai besar, air mata adalah hujan lebat, rambut adalah mendung,

TEKS
18b. -ka kabeh bisa mamañcana sang atma, yen pacang ṇaraka sang atma, awinan sang wruh parikṣa ring dewek, apan saking dewek dadi hala hayu, kraṇa tanggar janmane makĕnĕh dadi pandita. Malih nĕmbah matur sang putra: Inggih ratu sapunapi patut tangar sang rĕṣi, sapunika cĕning, tingkah janmane sami maraga sakāla abagi, maraga niṣkāla abagi, tur ngĕlah meme bāpa sakāla ngĕlah meme bāpa niṣkala, ngĕlah ñama niṣkala, ngĕlah ñama sakala, ngĕlah awak sakāla, ngĕlah awak niṣkala, punika pada bāng kṛti, pada bāng gĕnah, malih meme sakāla ane ngalĕkadang deweke, meme bapane niṣkala

TERJEMAHAN
18b. semuanya itu bisa membawa bancana bagi ātma, bila ātma hendak jatuh ke alam neraka, oleh sebab itu bagi beliau yang telah paham sang wruh akan mawas diri. Sebab baik buruk datangnya dari dalam diri, sehingga orang-orang amat waspada bila ingin menjadi pendeta. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, apakah seharusnya yang diwaspadai oleh rĕṣi?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku tingkah laku orang-orang sebagian mengacu pada sakala, sebagian lagi mengacu pada niṣkala. Mereka juga mempunyai ayah ibu sakala dan niṣkala, mempunyai saudara sakala maupun niṣkala, mempunyai badan maupun niṣkala, itulah yang masing-masing diberikan kṛti, masing-masing diberikan tempat. Demikian pula ibu sakala yang melahirkan badan ini, ayah ibu niṣkala

TEKS
19a. Ane nurunang atmane, mawaṣṭa bapa nareswara, ibu nareswari, ñamane niṣkala, purwānggana, I saptanggana, śuranggana, jayengraṇa, malih pangĕmpune babu lĕmbana, babu higyan, babu abra, babu kakene malih ne ajaka lĕkad barĕng, ari,ari dadi sang anta preta, gĕtihe dadi kāla, yeh ñome dadi dĕngĕn, luhune dadi buta, punika patut ajak mabrĕśih, makaleyas makāla hĕning, punika mawak niṣkala, gaenin aji sakala. Yan nora wruhe ngaran buta, ngaran atma, ngaran dewa, sida tan sida gawe, yadin sang bhrahmana, malih sang bujangga anggen. Yan tan wruh ring weda, pangastawa, kado gawene, aja ngu-

TERJEMAHAN
19a. yang menurunkan ātma, bernama Bapa Nareśwara, Ibu Nareśwarī, saudara niṣkala-nya yaitu: I Pūrwānggana, I Saptānggana, I Śūrānggana, dan I Jayengraṇa. Pengasuhnya yaitu: Babu Lĕmbana, Babu Higyan, Babu Abhra, dan Babu Kakene. Selanjutnya yang diajak lahir bersama yaitu: Ari-ari menjadi Sang Anta Preta, Gĕtih menjadi Kāla, Yeh Ñom menjadi Ḍĕngĕn, dan Luhu menjadi Bhūta. Mereka harus diajak melakukan pembersihan, makaleyas makāla hĕning, mereka berwujud niṣkala, yang dibuat oleh sakala. Bila tidak mengetahui mana yang disebut bhūta, ātma, dewa, pekerjaan tersebut tidak berhasil, walaupun menggunakan sang brāhmaṇa serta sang bhujangga. Bila tidak mengetahui weda dan pangastawa, maka pekerjaan akan sia-sia. Jangan menghandalkan

TEKS
19b. -mandĕl balian magĕnta, yan nora wruh ring weda pangastawa, mwah weda pangantĕb bantĕn, malih wedan lis, punika sami sang rĕṣi wĕnang wruh, apan sang rĕṣi maka patirtan, sakala niṣkala. Malih matur sang putra, Ong śrīya we namu nama swaha, inggihīya we namu nama swaha, inggih ratu awinan tan wĕnang kumandĕl, sapunapi, apan sang wawalen malingse sang numadi. Sapuniki cĕning, sang wawalen no wruh ngastawa pakakalan sang rare, malih padadowan sang rare, atman sang rare, malih ne ngaraganina sang rare, malih ne nurunang janmane sami, punika tan kĕna pangastawa, iki pangastawanya, ma, ih kaki śiwagotra, śira angadeg kabeh, pada deśane sang rare kula, luwirnya hyang

TERJEMAHAN
19b. dukun yang menggunakan ghĕṇṭa, bila tidak mengetahui dan memahami weda pangastawa, weda pangantĕb bantĕn, dan weda lis. Semuanya itu wajib diketahui oleh seorang rĕṣi, karena rĕṣi sebagai patīrthan (guru spiritual) sakala niṣkala. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Ong śrīya we namu namah swāhā, inggihīya we namu namah swāhā. Wahai Bhagawān, apakah yang menyebabkan tidak boleh mempercayainya? Bukankah sang wawalen merasuki mereka yang menjelma?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku. Sang wawalen tidak mengetahui pangastawan pakakalan, padadowan, ātma, yang menjiwai si jabang bayi, serta yang menurunkan seluruh umat manusia. Semuanya itu tidak diberikan pangastawan. Pangastawan-nya sebagai berikut. Mantra: Ih Kaki Śiwagotra, śira angadeg kabeh, paḍa deśane sang rare kula, lwirnya hyang

TEKS
20a. Jagatwiśeṣa, hyang antara wiśeṣa, hyang ajñana wiśeṣa, sang hyang matunggu hurip, mwah sang hyang mṛtiyujiwa, maka jiwane I rare kula, satĕkaning sakakalan ipun, mwah atman ipun kabeh pada rajĕg tuwuh rajĕg huripe sang rare, akonana rawuh kabeh, mañusup ring ragane jabang bayi, pĕlung kabeh ring ragan ipun, mānuṣanira pukulun, angaturang sarī ning bantĕn pamrĕdanan ipun, apan sampun tutug tigang śaśih, pukulun mānuṣa, angaturin paduka bhaṭāra, añumput sarī, amukti sarī, amesap sarī, sarī ning bantĕn saci sukla, saha rarasmennya gĕnĕp, lalawuh miwah pahidĕr, kunang katur dening pakakālan ipun, puñjung pangung ngkonang nasi warṇa, enak sira pada mukti, yan sampun puput a-

TERJEMAHAN
20a. Jagatwiśeṣa, Hyang Antara Wiśeṣa, Hyang Ajñana Wiśeṣa, Sang Hyang Matunggu Hurip, mwah Sang Hyang Mṛtiyujīwa, maka jīwane i rare kula, satĕkaning sakakalan ipun, mwah ātman ipun kabeh paḍa rajĕg tuwuh rajĕg huripe sang rare, akonana rawuh kabeh, mañusup ring rāgane jabang bayi, pĕlung kabeh ring rāgan ipun, mānuṣanira pukulun, angaturang sarī ning bantĕn pamrĕdanan ipun, apan sāmpun tutug tigang śaśih, pukulun mānuṣa, angaturin pāduka bhaṭāra, añumput sarī, amukti sarī, amesap sarī, sarī ning bantĕn śuci śukla, saha rarasmennya gĕnĕp, lalawuh miwah pahiḍĕr, kunang katur dening pakakālan ipun, puñjung pangung pangkonan nasi warṇa, enak sira paḍa mukti, yan sāmpun puput a-

TEKS
20b. -mukti sarī ning bantĕn, mānuṣanira amilaku tuwuh, amilaku hurip, amilaku tirta pabrĕsihan mwang saling gling, panglukatan, pañudamala, pangilangan ing rĕgĕd, satĕka ning panumadin ipun, padadewan ipun, pakakālan ipun, mamanuk sasaton ipun, mwah sang numadi huling lanang huling wadon tĕkening pangampun ipun mangda sida brĕsih, dening tirtan bhaṭāra, poma ratu pada poma, poma. Sa. Yeh añar mawadah payuk bunga warṇa, samsam bija kuning, nunas di bantĕn panĕlu bulanane, ring sanggah kamulan, ring sanggah pananggap nunas, malih pangastawan bantĕn pawotonan, ma, Ong, Ang, Ung, Mang, pukulun kaki among nini among, sira angamong atma bayu ning mānuṣa, pukulu ingsun anga-

TERJEMAHAN
20b. -mukti sarī ning bantĕn, mānuṣanira amilaku tuwuh, amilaku hurip, amilaku tīrtha pabrĕsihan mwang saling gling, panglukatan, pañuddhamala, pangilangan ing rĕgĕd, satĕka ning panumadin ipun, padadewan ipun, pakakālan ipun, mamanuk sasaton ipun, mwah sang numadi huling lanang huling wadon tĕkening pangampun ipun mangda siddha brĕsih, dening tīrthan bhaṭāra, poma ratu paḍa poma, poma. Sarana: yeh añar menggunakan wadah dari periuk, bunga berwarna, samsam, bija kuning. Tunas di bantĕn tiga bulanannya, di sanggar kamūlan, air tersebut diminum di sanggah. Selanjutnya pangastawan bantĕn pawotonan. Mantra: Ong, Ang, Ung, Mang, pukulun Kaki Among Nini Among, sira angamong ātma bāyu ning mānuṣa, pukulu ingsun anga-

TEKS
21a. -sarī añumput sari, mānaṣa agung pamilakun ipun, amilaku rahayu, satĕka ning dewa kāla atma, turun ipun sami amanggih rahayu, pukulun nini lulut, kaki lulut, bĕcikana rajĕg tuwuh hurip si anu, sampun pinĕga kakayonana wandira waningin, panĕduhan widyadara widyadari, amĕpĕk ing tuwuh watu, pukulun bagawan kaliwatu, amĕpĕking tuwuhe si anu, śaṣatrun musuh ipun, mañjing ring guwa garbane si anu sungsung baru kĕneng raja pinulah pitakĕneng sungsung baru, apan wus nora, wus nora, pukulun bhaṭāra mṛta buwana, bhaṭāra mrajapati, muwah buta mrĕtiyujiwa, wangsalakĕna atma juwitan ipun, angrangsuk ring raga kurungan si-

TERJEMAHAN
21a. -sari añumput sari, mānaṣa agung pamilakun ipun, amilaku rahayu, satĕka ning dewa kāla ātma, turun ipun sami amanggih rahayu. Pukulun Nini Lulut, Kaki Lulut, bĕcikana rajĕg tuwuh hurip si anu, sāmpun pinĕga kakayonana wāṇḍira waringin, panĕḍuhan widyādhara widyādharī, amĕpĕk ing tuwuh watu. Pukulun Bhagawān Kaliwatu, amĕpĕk ing tuwuhe si anu, saśatrun musuh ipun, mañjing ring guwa garbhane si anu sungsung baru kĕneng raja pinulah pitakĕneng sungsung baru, apan wus nora, wus nora. Pukulun Bhaṭāra Mṛta Bhuwana, Bhaṭāra Mrajapati, muwah Bhūta Mṛtiyujihwā, wangsalakĕna ātma juwitan ipun, angrangsuk ring rāga kurungan si-

TEKS
21b. -turang bantĕn patatĕbasan otonane si anu, pĕnĕk agung pĕnĕk alit, sawung winangun hurip, miwah soga hurĕ. Ulam rumbah gile, jajatah calon, rarĕmpah waduk gikgik bawi, sasak mĕntah daging sanggiling, gĕrih gatĕk, gĕrih kapiting, gĕrih agung acicipan taluh, sang linĕmbaran, apa tuñjung bangi, tuñjung pinge, kalih suci sorohan, brĕkat hidangan, pagĕh tuwuh pagĕh hurip, bantĕn taman hĕning yati kasundarin, pras pañjĕnĕng, kajĕnĕngang dening śiwa, sadaśiwa, paramaśiwa, kasakṣinin dening sang hyang triyodaśa sakṣi, mānuṣanira pukulun angaturakĕn sarī ning bantĕn, pamilakun ipun si anu, tistah paduka bhaṭara, amukti

TERJEMAHAN
21b. -turang bantĕn patatĕbasan otonane si anu, pĕnĕk agung pĕnĕk alit, sawung winangun hurip, miwah soga hurĕ. Ulam rumbah gile, jajatah calon, rarĕmpah waduk gikgik bawi, sasak mĕntah daging sanggiling, gĕrih gatĕk, gĕrih kapiting, gĕrih agung acicipan taluh, sang linĕmbaran, apa tuñjung bang, tuñjung pinghe, kalih śuci sorohan, brĕkat hidangan, pagĕh tuwuh pagĕh hurip, bantĕn taman hĕning yati kasundarin, pras pañjĕnĕng, kajĕnĕngang dening Śiwa, Sadāśiwa, Paramaśiwa, kasākṣinin dening Sang Hyang Trayodaśasākṣī, mānuṣanira pukulun angaturakĕn sarī ning bantĕn, pamilakun ipun si anu, tistah pāduka bhaṭāra, amukti

TEKS
22a. -ngĕn, mwah Anggapati, Mrajapati, Banaspati, Banaspatiraja, malih Babu Lĕmbana, Babu Hugian, Babu Abra, Babu Kakere. Mwah I Jlahir, I Mĕker, I Moker, I Slabir ika konana mĕtu kabeh, mabrĕśih mabiyakawon, malukat mapangĕning, sakarang lawan ta ngulun den rahayu, poma. Iki sabdanenga jatinyan mambuh, gĕnahang di kulit trase, yan madār, ring cangkĕm bongkol lidahe gĕnahang, yan kayĕh ring kulit gĕnahang. Malih matur sang putra kalih: inggih ratu sang rĕṣi, punika sang mānuśa, reh dewa kāla ngawakin, sapunapi antak mangda sami rahayu. Uduh cĕning ranak ingsun, pagawen sang yang tuduh, dewa kāla atma katunggalang dadi asiki, suba dadi abĕsi-

TERJEMAHAN
22a. -ngĕn, mwah Anggapati, Mrajapati, Banaspati, Banaspatiraja, malih Babu Lĕmbana, Babu Hugian, Babu Abhra, Babu Kakere. Mwah I Jlahir, I Mĕker, I Moker, I Slabir ika konana mĕtu kabeh, mabrĕsih mabiyakawon, malukat mapangĕning, sakarang lawan ta ngulun den rahayu, poma. Berikut adalah śabdanenga jāti bila akan berkeramas, letakkan pada kulit kepala. Bila sedang makan, letakkan di rongga mulut di pangkal lidah. Bila mandi letakkan di kulit”. Śūrabrata dan Satya Kṛti kembali bertanya: “Duhai Bhagawān, manusia tersebut merupakan titisan dari dewa dan kāla. Bagaimana caranya supaya semuanya sejahtera?” Bhagawān Anggastya Prāṇa berkata: “Duhai kalian anak-anakku, itulah yang disebut takdir Sang Hyang Tuduh, dewa-kāla-ātma dijadikan satu, setelah menyatu

TEKS
22b. -anu, anusup ing kulit, daging, otot, balung, sumsum, bilang buku bilang sandhi, trus tĕkeng bayu sabda hidĕp, kasusupan sari ning hurip. Nunas toya di bantĕne mawadah payuk kĕdas, samsam bunga warṇa li, bija kuning, malih mabiyakawon kawukin ajak sahana ning dewa kalanya, mwah atmanya arad kawukin, natab bantĕn matoya sami kawukin ajak matĕpung tawar, aradang pang barĕng yan tan keto nora śida gawe, ika kraṇane aja ngumandĕl nengnengan, apan tan wuh ngaran dewa kāla, atman sang dumadi, iki pangastawan buta, ma, ih kaki śiwagotra, nini śiwagotra, sira angandĕg san kingsun kabeh, anta prĕṭā, buta, kala, dĕ-

TERJEMAHAN
22b. -anu, anusup ing kulit, daging, otot, balung, sumsum, bilang buku bilang sandhi, trus tĕkeng bāyu śabda hiḍĕp, kasusupan sari ning hurip. Mengambil air suci pada bantĕn yang menggunakan wadah periuk baru, samsam, bunga lima warna, bija kuning, kemudian melaksanakan biyakawon, ajak dan panggil dan tariklah seluruh dewa, kāla, dan ātma. Semua dipanggil dan diajak natab bantĕn, matoya, matĕpung tawar. Tarik supaya semuanya ikut, bila tidak seperti itu maka usahanya sia-sia. Itulah sebabnya jangan mempercayai nengnengan, karena tidak mengetahui yang mana dewa, kāla, dan ātma seseorang yang bereinkarnasi. Berikut pangastawan bhūta. Mantra: Ih Kaki Śiwagotra, Nini Śiwagotra, sira angandĕg sanak ingsun kabeh, Anta Preta, Bhūta, Kāla, Ḍĕ-

TEKS
23a. Dewa kāla, sang hyang kawi amala kṛta, ika kraṇa tangar sang mānuṣa, jawat ring meme bapane sakāla, lamun nora patut tingkahe, ya dadi musuh, yadin ñamane niṣkala ya patut ban nasarin, ya bisa tulung, ika winan sang rĕṣi ngulah bhraṭā tapa, masadana manah rahayu, nirmala, ngalih panugrahan. Malih matur sang putra: inggih ratu sang rĕṣi, sapunapi parikraman sang nangun tapa, ring wawu ngawit manahe. Sumawur Sang Rĕṣi Anggastya Praṇa: inggih cĕning sapuniki, ngatur uninga ring dewa kamulan, mangden Ida ñakṣinin, malih kaki, śiwagotra, nini śiwagotra, ika piyuningin, apan satingkahe sang mānuṣa ida ñakṣinin sami sarĕng sang hyang Tiga Wiśeṣa, sahanan kāla

TERJEMAHAN
23a. Sang Hyang Kawi amala kṛta. Itulah yang menyebabkan manusia waspada, meskipun terhadap orang tua kandung. Apabila tingkah lakunya tidak benar mereka menjadi musuh. Demikian pula para saudara niṣkala, jika benar meladeni mereka bisa membantu. Itulah sebabnya seorang rĕṣi melaksanakan brata tapa bersaranakan pikiran yang tenang dan suci untuk memperoleh anugerah. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, bagaimanakah sikap badan dan sikap pikiran seseorang yang akan mulai melaksanakan tapa?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Seperti ini caranya anakku. Terlebih dahulu mohon izin kepada Ida Bhaṭāra di Merajan Kamūlan, supaya beliau menjadi saksi. Selanjutnya mohon izin kepada Kaki Nini Śiwagotra, karena segala tingkah laku manusia beliau yang menyaksikan bersama Sang Hyang Tiga Wiśeṣa. Seluruh kāla

TEKS
23b. -k, kasusupang di kamane, kamane dadi mānuṣa, punika kraṇa baṣang sese, yan hilang, hilang makĕjang, yan tĕka, tĕka makĕjang, yan lĕtĕh, lĕtuh makĕjang, dewa kāla atma, dadi bayu sabda hidĕp, mānuṣane dadi umah, umah kala, umah dewa, umah atma, kraṇa anake marĕsteka mānuṣa, tatĕlu ngarĕpang pangaṣṭawa, pangaṣṭawan buta, pangaṣṭawan dewa, pangaṣṭawan atma, yan nora sapunika, braṇa kutang tĕngah margi samanya, da cĕning nora gugu daging tutur palowan kawi, duk bawu nurunang mānuṣa, yan mānuṣa tanpa kāla, tanpa dewa, lacur sang mānuṣa, yan kāla, dewa, tan hana mānuṣa, lacur dewa kalane, hindyan mānuṣane tanpātma, mati kang mānuṣa. Yan dewa kāla tanpātma, kasasar kang

TERJEMAHAN
23b. disisipkan pada kāma, kāma menjadi manusia. Itulah sebabnya baṣang sese, bila hilang, semuanya hilang, bila datang, semuanya akan datang, bila kotor, semuanya kotor. Dewa kāla ātma menjadi bāyu śabda hiḍĕp. Manusianya menjadi rumah, rumah untuk kāla, dewa, dan ātma. Karena itulah bila hendak mrateka manusia menggunakan tiga pangastawan, yaitu: pangastawan bhūta, pangastawan dewa, pangastawan ātma. Bila tidak seperti itu ibarat membuang kekayaan di tengah jalan. Jangan sampai tidak mempercayai tutur palowan kawi, ketika pertama kali menurunkan manusia. Bila manusia tanpa disertai kāla, dewa, manusia itu miskin. Bila kāla maupun dewa tidak disertai manusia, dewa dan kāla dikatakan kurang beruntung. Manusia tanpa ātma, manusia itu akan mati. Jika dewa kāla tanpa ātma, dewa dan kāla tersesat.

TEKS
24a. Ne ajak mabhraṭā, sahanan tmane ajak mabhraṭā, mahĕlis matĕpung tawar ajak sami, mambuh kayĕh ajak sami, madār ajak kawukin, yan baline anggen, desuweke madan I Kulisah, yan gunan yeke anggen, deweke I Buwes arane, yan gunan panguwisesane anggen, awake I Mānuṣa Śakti arane, yan kuranta bolonge anggen, awake Sang Manon arane. Malih umatur putran ida, inggih ratu sang rĕśi sapunapi pangrĕgĕpe pangrĕgĕpe kāla ngāstawa, sapuniki cĕning, Nini śiwagotra, malih Bagawan Duwi, tungtung ing raṣa nirmala gĕnahnya, Nini Bagawan Pañarikan, ring bungkah ing sabda gĕnahnya, Kaki Bagawan Pañarikan, tungtung ing sabda Sang Hyang Lunanglang, Nini

TERJEMAHAN
24a. seluruh ātma diajak melaksanakan brata, menggunakan lis, tĕpung tawar semuanya ajak, berkeramas mandi semua ajak, makan pun diajak. Bila menggunakan bali, diri kita bernama I Kulisah. Bila menggunakan guṇa yeke, diri kita bernama I Buwes. Bila menggunakan guṇa panguwiśeṣan, diri kita bernama I Mānuṣa Śakti. Bila menggunakan kuranta bolong, diri kita bernama Sang Manon. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān bagaimana cara memusatkan pikiran? Memusatkan pikiran ketika mengucapkan pujian?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Begini anakku. Nini Śiwagotra dan Bhagawān Duwi berada di tungtung ing rasa nirmala. Nini Bhagawān Pañarikan berada di pangkal śabda. Kaki Bhagawān Pañarikan berada di ujung śabda. Sang Hyang Lumanglang, Nini

TEKS
24b. Bagawan Sakṣi, bungkah ing hati, Kaki Bagawan Sakṣi, tungtung ing hati, Sang Hyang Triyodaśa Sakṣi, ring bayu sabda hidĕp, atman ane maraga Sang Hyang Tunggal, ika anggen mabakti, ngaturang saluwiring gawe, ngaturang bantĕn, tĕmpĕ kang dewa, ngastawa dewa, ngastawa kāla, ngastawa pirata, sami pada rawuh tur nampi, yan tan sapunika, norana tampi, sabagya, bagyan gawene. Malih umatur sang putra: inggih ratu yan sapunika, sakadi rawos I ratu, sami wentĕn pangantĕb saluwiring bantĕn. Sumawur Sang Rĕṣi Anggastya Praṇa, uduh cĕning, yan turut kadi ling ing śāstra agamane, sami wentĕn sapan ipun. Matur sang putra inggih ratu, yan janmane alaki, arabi, wentĕn parikraman ipun. Sumawur sang rĕṣi. i-

TERJEMAHAN
24b. Nini Bhagawān Sākṣi di pangkal hati, Kaki Bhagawān Sākṣi di ujung hati. Sang Hyang Trayodaśasākṣī pada bāyu śabda hiḍĕp. Ātma berwujud Sang Hyang Tunggal. Itu digunakan untuk mempersembahkan bhakti, mempersembahkan berbagai pekerjaan, mempersembahkan bantĕn, tĕmpĕ kang dewa, melaksanakan puja stawa kepada dewa, kāla, dan pirata. Semuanya datang dan menerima, bila tidak demikian, maka tidak ada yang menerima sabagya-bagyan gawene. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, bila seperti yang tuanku ucapkan, masing-masing bantĕn mempunyai pangantĕb?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Duhai anakku, bila mengikuti seperti yang termuat di dalam sastra agama, masing-masing mempunyai sapa”. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān, bila manusia melaksanakan perkawinan, adakah etikanya?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab:

TEKS
25a. -nggih wentĕn cĕning, yan tan wentĕnang sapa, kadi patĕmon kidang mañjangan sang mānuṣane, ane sāmpun trang marabi, hana sapa, mangden suka, yan tan suka ane istri, sampunang marikosa, aweh ujar hala, yan sang istri sĕbĕl ring dewek ika anggen rabi, ika patĕmune hala, tur dadi ngĕlah pianak, pianake ngaba goring melagendah, turña pangpang tĕken i meme i bapa, ñakitin meme bapa wĕkasan, yan lacur krĕng ngalabuhang, keto halanya, kraṇa ada sapa rahayu. Malih yan ngidan sang rabi, hana sapanya malih, pangurip kama, pangurip manik, ika sapanya. Malih yan sampun gĕde bĕlinganya, malih ada sapanya panglukat bĕlingan, pabrĕsiha-

TERJEMAHAN
25a. “Ada anakku, bila tidak adakan tegur sapa. Pertemuan manusia bagaikan pertemuan antara kijang dan rusa. Yang sudah jelas bersuami istri, ada sebuah tegur sapa, dengan syarat saling cinta. Bila yang istri tidak suka, jangan sekali-sekali memaksa apalagi mengucapkan kata-kata yang tidak baik. Bila melakukan hubungan dengan istri yang sedang kotor kain, pertemuan seperti itu tidak baik. Di kemudian hari yang istri mengandung dan melahirkan, si anak akan membawa berbagai macam penyakit, si anak akan menentang orang tuanya, akan menyusahkan orang tua, yang paling parah akan sering melakukan aborsi. Seperti itu akibat buruknya, oleh karena itu ada sebuah sapa rahayu. Bila sang istri sedang ngidam, ada juga sapa-nya, ada pangurip kāma, pangurip maṇik, demikianlah sapa-nya. Bila usia kandungan semakin menua, ada juga sapa-nya untuk meruwat kandungan, pembersihan kandungan,

TEKS
25b. -n, pangurip bayu, panuntun atma, panuntun bayu, kraṇa ada wedan atma rakṣa. Malih, yan ya ñakit, ada sapa malih, pañĕsĕh, pangĕtak rare di lĕkad rarene ajaka patpat, yeh ñome, ari-ari, gĕtih, luwu, lali maring sang rare, malih pamĕlĕm, tahin langlang, punika ngawe rĕgĕd sang rare, punika brĕsihin sami, ika gawenang bantĕn, tunasang ring dewa, idihang ring mānuṣa, apang ya brĕsih ane ngantĕb bantĕne, apang bisa ngarad ari, arine, kalan gĕtihe, kalan luwune, kalan yeh ñome, kalan pamĕlĕme, kalan tahin langlange, ika apang brĕsih sami, malih di maranñane lĕkad, patĕgĕsan sang rare, hadāng jati ring ibu prĕtiwi,

TERJEMAHAN
25b. pembangkit tenaga, penuntun ātma, penuntun tenaga. Itulah sebabnya ada yang disebut Weda Ātma Rakṣa. Bila istri akan melahirkan, ada juga sapa-nya, ada pañĕsĕh, dan pangĕtak rare. Saat bayi lahir disertai keempat saudaranya yaitu: Yeh Ñom (Air Ketuban), Ari-ari, Gĕtih (Darah), Luwu, lima hingga si bayi, lalu kotoran lemak tubuh, tai langlang, itulah yang membuat si bayi kotor. Kotoran tersebut semuanya dibersihkan, itulah yang dibuatkan bantĕn, dimohonkan kehadapan dewa, minta tolong kepada manusia, supaya si bayi dan saudara-saudaranya bersih. Orang yang ngantĕb bantĕn, agar bisa memanggil Kāla dari Ari-ari, Gĕtih, Luwu, Yeh Ñom, Pamĕlĕm, dan Tai Langlang. Mereka semua supaya bersih. Ketika baru lahir, patĕgĕsan sang rare, adakan pajāti kehadapan ibu prĕthiwī.

TEKS
26a. Iki pajatine, ih matangiang ni ibu prĕtiwi, I rare bajang matu ring jro wĕtĕng. Tiba ring sira, sarĕng sanaknya patpat, lalima kalawan I rare bajang, tampi den rahayu sadahayu wehana kajĕnĕngan tuwuh, kajĕnĕngan urip, tĕka ring sanaknya kabeh, malih pasambodana ring akasa. Ong bhūr bhwah swah ya nama swaha, pukulun paduka sang hyang akasa, I bajang rare wus mĕtu ring jro wĕtĕng, sadulur lawan ari, arin ipun, lugrana kawula hiris dening hiris pring, agawe maka brĕsihin ipun I bajang rare, yan sampun palas ipun ring ari, arin ipun satĕka ning luwun ipun, paduka bhaṭāra masawita ring ibu prĕtiwi, asungan rahayu aweta hurip, malih pasambodana

TERJEMAHAN
26a. Pajāti-nya sebagai berikut: Ih matangi hyang ning Ibu Prĕthiwī, I Rare Bajang mĕtu ring jro wĕtĕng. Tibā ring sira, sarĕng sānaknya patpat, lalima kalawan I Rare Bajang, tampi den rahayu sadāhayu wehana kajĕnĕngan tuwuh, kajĕnĕngan urip, tĕka ring sānaknya kabeh. Pasambodana kehadapan Sang Hyang Ākāśa: Ong bhūr bhuwah swah ya namah swāhā. Pukulun pāduka Sang Hyang Ākāśa, I Bajang Rare wus mĕtu ring jro wĕtĕng, sadulur lawan ari-arin ipun, lugrana kawula hiris dening hiris pring, agawe maka brĕsihin ipun I Bajang Rare, yan sāmpun palas ipun ring ari-arin ipun satĕka ning luwun ipun, pāduka bhaṭāra masawita ring Ibu Prĕtihwī, asungan rahayu aweta hurip.

TEKS
26b. Ring prĕtiwi, ih buwana ya nama swaha, pukulun atangyan ibu prĕtiwi, anakira akarya luwang, manga ibu prĕtiwi, anakira amĕndĕm ari, arine I bajang rare tampi den rahayu, awehana pagĕh tuwuh pagĕh hurip, hurip waras lunas lanus tan kataman dening gĕring, saking asih denira sang hyang. Sapunika parigaman sang mānuṣa, yan sang wruh ring tata krama ning kamānuṣan. Malih matur putran ida: inggih ratu yan sāmpun kĕpus pungsĕd ipun, wentĕn pradana malih. Sumawur sang rĕṣi, patut parikrama, tunasang pabrĕsihan ring I Dewa Kamulan, dakṣina bantĕn asoroh, nasi warṇa sapuputa, tur matampi sang rare, tunasang toya, nasi warṇa. Di jala-

TERJEMAHAN
26b. Pasamodana kepada Ibu Prĕthiwī: Ih bhuwana ya namah swāhā. Pukulun atangian Ibu Prĕthiwī, anakira akārya luwang, manga ibu prĕthiwī, anakira amĕṇḍĕm ari-arine I Bajang Rare tampi den rahayu, awehana pagĕh tuwuh pagĕh hurip, hurip waras lunas lanus tan kataman dening gĕring, saking asih denira sang hyang. Seperti itulah parigaman manusia, bagi mereka yang mengetahui tata krama kemanusiaan. Sang Śūrabrata dan Śrī Satya Kṛti kembali bertanya: “Wahai Bhagawān apabila sudah kĕpus pungsĕd, adakah upacaranya lagi?” Bhagawān Anggastya Prāṇa menjawab: “Harus diupacarai, mohonkan upacara pembersihan kepada Ida Bhatāra di Merajan Kamūlan, dengan sesajen dakṣiṇa bantĕn satu soroh, nasi warṇa lengkap, tur matampi sang rare, tunasang toya, nasi warṇa. Di jala-

TEKS
27a. -ne mĕnak asoroh, tur ngutang rĕgĕd bajang colong, malih di luwune matanĕm, bantĕn nasi warṇa, punika brĕsihin, tunasang ring I dewa, idihang ring uṣadha, yeh pabrĕsihan, yeh babajangan, sami brĕsihin gĕnahe manak. Meme bapanya panake cĕnik, bajang colongin, mahĕlis matĕpung tawar, mabrĕsih, malukat, mapangĕning-hĕning, nanging kalan ari-arine, kalan gĕtihe, kalan luwu, kalan yeh ñome sami brĕsihin, sāmpunya brĕsih, tunggalang ring I bajang colong, kutang ring marga, anging pasawatang ring buta prageñjong, iki sapanya. Ih kaki nini śiwagotra, nini śiwagotra, sira angantĕb I buta prageñjong, I Bodo, I Cili Gĕndrik, I-

TERJEMAHAN
27a. Di jalan mĕnak satu soroh, serta membuang kotoran Bajang Colong. Kemudian di tempat menanam Luwu: bantĕn nasi warṇa. Itulah yang dimohonkan upacara pembersihan, mohon kepada Ida Bhaṭāra, idihang ring uṣadha, tīrtha pabrĕsihan, tīrtha babajangan, semuanya dibersihkan hingga di tempat melahirkan. Ayah, ibu, si bayi diberikan bajang colong, lis, tĕpung tawar, melakukan pembersihan diri, mĕlukat, mapangĕning-hĕning, hingga kāla dari Ari-ari, gĕtih, luwu, yeh ñom semuanya dibersihkan. Setelah bersih, satukan dengan I Bajang Colong, buang di jalan, namun mohon izin kepada Bhūta Prageñjong. Sapa-nya sebagai berikut: Ih Kaki Nini Śiwagotra, Nini Śiwagotra, sira angantĕb I Bhūta Prageñjong, I Bodo, I Cili Gĕndrik,

TEKS
27b. Ngsun angutang bajang colonge I rare bajang, tampi den abĕcik, aja aweh tulak, mangĕringini I bajang rare, apan I rare bajang anakira Bhṭāra Guru, balikana aweh rasya rahayu, kajĕnĕngan tuwuh, kajĕnĕngan hurip, hurip waras dhirgayusa hĕning. Yan nigang śaśihin, iki sapanya, Ong Ang Ung Mang, pukulun kaki mpu, nini mpu, sira ingĕmpu sang rare, esuk lawan sare, ring rahina lawan wĕngi, mwah kaki among, sira among sang rare, rawuh maring dewa kāla atman ipun, pukulun manuṣanira angaturakĕn sari ning bantĕn tatĕbasan, hañci sukla, sorohan miwah pangiring, jrimpĕn, pras, pañĕnĕng, nasi warṇa, puñjung, pangkonan, grih gatĕl

TERJEMAHAN
27b. Ingsun angutang bajang colonge I Rare Bajang, tampi den abĕcik, aja aweh tulak, mangĕringini I Bajang Rare, apan I Rare Bajang anakira Bhaṭāra Guru, balikana aweh rasya rahayu, kajĕnĕngan tuwuh, kajĕnĕngan hurip, hurip waras dīrghayuṣa hĕning. Upacara Tiga Bulanan Bayi, sapa-nya sebagai berikut: Ong Ang Ung Mang, pukulun Kaki Mpu, Nini Mpu, sira ingĕmpu sang rare, esuk lawan sare, ring rahina lawan wĕngi, mwah Kaki Among, sira among sang rare, rawuh maring dewa kāla ātman ipun, pukulun mānuṣa nira angaturakĕn sari ning bantĕn tatĕbasan, hañci śukla, sorohan miwah pangiring, jrimpĕn, pras, pañĕnĕng, nasi warṇa, puñjung, pangkonan, grih gatĕl

TEKS
28a. Grih kapiting, cĕcĕpan, taluh, sawur sinĕmbaran, apan jungjung tuñjung bang, tuñjung pinge, kalih paśucian, pisang kĕmbang, pisang tĕgĕs, tadah sukla, kĕmbang payasan, jajanganan, gagodoh tumpi, peñcok kacang, gagacok mirah, gĕdang hayu, suruh hayu, katur ring paduka bhaṭāra paduka bhaṭāri, mwah ring dewa turunan ipun, saking lanang saking wadon, katuran amukti sarī, añumput sarī, sarī ning bantĕn panigang śaśihin I bajang bayi, yan sampun puput paduka bhaṭāra, mukti sarī, mesĕp sarī, mānuṣa agung milaku tuwuh, amilaku hurip, suka lugraha anurunang tirta, tirta pabrĕsihan, panglukatan, pañudamāla, pangilangan ing rara roga, rara pata-

TERJEMAHAN
28a. Grih kapiting, cĕcĕpan, taluh, sawur sinĕmbaran, apan jungjung tuñjung bang, tuñjung pinghe, kalih paśucian, pisang kĕmbang, pisang tĕgĕs, taḍah śukla, kĕmbang payasan, jajanganan, gagodoh tumpi, peñcok kacang, gagacok mirah, gĕḍang hayu, suruh hayu, katur ring pāduka bhaṭāra pāduka bhaṭāri, mwah ring dewa turunan ipun, saking lanang saking wadon, katuran amukti sarī, añumput sarī, sarī ning bantĕn panigang śaśihin I Bajang Bayi, yan sampun puput pāduka bhaṭāra, mukti sarī, mesĕp sarī, mānuṣa agung milaku tuwuh, amilaku hurip, sukha lugraha anurunang tīrtha, tīrtha pabrĕsihan, panglukatan, pañuddhamāla, pangilangan ing rara roga, rara pata-

TEKS
28b -ka, mwah angilangang sĕbĕl kandĕl ing mānuṣa kabeh, satĕkan ing sanak duluran ipun, asungana rajĕg tuwuh, rajĕg hurip, hurip waras brĕsih hĕning. Nunas toya panglukat di bantĕne. Tlas, puput kasurat ring rahina Rĕdite Wage Kulantir, śaśih Kasanga śaka, 1936, kasurat olih, Ni Luh Putu Indah Wahyuni, saking Ungasan.

TERJEMAHAN
28b -ka, mwah angilangang sĕbĕl kandĕl ing mānuṣa kabeh, satĕkan ing sanak duluran ipun, asungana rajĕg tuwuh, rajĕg hurip, hurip waras brĕsih hĕning. Meminta tirta panglukatan untuk banten. Habis, telah selesai ditulis pada Rĕdite Wage Kulantir, śaśih Kasanga śaka, 1936, ditulis oleh, Ni Luh Putu Indah Wahyuni, dari Ungasan.